Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΓΡΑΦΗ

                                             Η    ΜΕΓΑΛΟΓΡΑΜΜΑΤΗ ΓΡΑΦΗ

             Στη μεγαλογράμματη γραφή των αττικών επιγραφών κυριάρχησε η  συμμετρία, υιοθετήθηκε από τους γραφείς των παπύρων και πέρασε στο Βυζάντιο.    

        Η μορφή των κεφαλαίων γραμμάτων ήταν αρκετά γοητευτική, καθώς τα γράμματα χαράζονταν προσεκτικά πλάι-πλάι, ευδιάκριτα και καθαρά.Η κεφαλαιογράμματη γραφή δεν διατηρήθηκε μόνο στην επιγραφική τέχνη, αλλά και στη γραφή χειρογράφων βιβλίων.
          Στα τέλη του 2ου  μ.Χ. αιώνα, διαμορφώθηκε η βιβλική μεγαλογράμματη γραφή: είναι καλλιγραφική και δημιουργεί την εντύπωση φωτοσκιάσεων με την εναλλαγή έντονων και λεπτών γραμμών. Δείγματα της γραφής αυτής είναι οι κώδικες με τη  Βίβλο.

          Κατά τον 3ο και 4ο αιώνα μ.Χ.  επικράτησε η ελληνική επισεσυρμένη μεγαλογράμματη γραφή.

   Κατά τον 6ο αι μ.Χ. εμφανίστηκε η βυζαντινή επισεσυρμένη γραφή και διαμορφώνονται δύο τύποι:
ο τύπος της γραφής των επίσημων εγγράφων που επιστρέφει στη βιβλική μεγαλογράμματη και ο τύπος της καθημερινής ζωής, η κοινή επισεσυρμένη που αναζήτησε έναν τρόπο εύκολης και γρήγορης γραφής .
   Αυτοί οι δύο τύποι προετοίμασαν την μικρογράμματη ελληνική γραφή.

                           

                                             Η ΜΙΚΡΟΓΡΑΜΜΑΤΗ ΓΡΑΦΗ

            Ένας νέος τρόπος γραφής επινοήθηκε τον 9ο αι μ.Χ., η μικρογράμματη γραφή.
Πιθανότατα εξελίχθηκε από την ανάγκη ταχείας επικοινωνίας μέσω χειρόγραφων επιστολών, που ανάγκασε τη  μορφή των γραμμάτων να προσαρμοστεί στην κίνηση της γραφής.

                                   

             Το βιβλιογραφικό εργαστήριο της Μονής Στουδίου  στην Κωνσταντινούπολη καθιέρωσε τη μικρογράμματη γραφή. Τα χαρακτηριστικά της ‘Στουδιτικής’ γραφής είναι η κομψότητα, τα καλοβαλμένα γράμματα και η ελαφριά κλίση προς τα αριστερά.
            Τότε άρχισε και η μεταγραφή κειμένων από τη μεγαλογράμματη στη μικρογράμματη γραφή.

                              

             Η διάδοση της μικρογράμματης γραφής αντικατοπτρίζει και την αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων κατά τον 9ο αι μ.Χ. Γράμματα της παλιότερης μεγαλογράμματης συνέχισαν να χρησιμοποιούνται περιορισμένα μόνο σε τίτλους,επικεφαλίδες ή όταν ξεκινούσε ένα κεφάλαιο. Η μικρογράμματη γραφή συνδυάζεται και συνυπάρχει με την μεγαλογράμματη, η οποία παραμένει στους τίτλους, στα αρχιγράμματα και ενίοτε μέσα στο κείμενο και επηρεάζει ανάλογα τη μικρογράμματη.
           Στη μεταβυζαντινή εποχή δυτικά τυπογραφεία δημιούργησαν στοιχεία για το ελληνικό αλφάβητο με βάση τη μικρογράμματη βυζαντινή γραφή. Πάνω σ'αυτές τις τυπογραφικές γραμματοσειρές βασίστηκε το σύγχρονο ελληνικό αλφάβητο. Η σύγχρονη ελληνική γραφή προέρχεται από την τυπογραφική τυποποίηση της μικρογράμματης του 9ου αι. σε συνδυασμό με τα κεφαλαία της μεγαλογράμματης. Τα κεφαλαία γράμματά της φτιάχτηκαν στα σχήματα των αρχαίων μεγαλογράμματων ελληνικών.
            Από τη βυζαντινή μικρογράμματη προήλθαν και άλλα μεταγενέστερα αλφάβητα όπως το χειρόγραφο ρωσικό, αρμένικο και γεωργιανό τα οποία προφανώς την χρησιμοποίησαν ως πρότυπο.
           

http://vizantinonistorika.blogspot.gr/

ΤΟ ΣΟΝΕΤΟ

[ΠΗΓΗ: Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ, ΕΠΙΤΟΜΟ ΛΕΞΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ]

Γλώσσα Β- Ασκήσεις για την γραμματική της 3ης ενότητας (φωνές, συζυγίες, τάξεις)

Ασκήσεις για την γραμματική της 3ης ενότητας (φωνές, συζυγίες, τάξεις)

1.Να σημειώσετε ένα Ε ή ένα Π πάνω από τα παρακάτω ρήματα, ανάλογα με το αν ανήκουν στην ενεργητική ή την παθητική φωνή:

τρέχεις, είχες αγοράσει, θυμήθηκε, θα έχει φωνάξει, κουράστηκα, αγαπιούνται, θεωρείτε, θεωρείται, νοιαζόμαστε, είχε απελπιστεί

2. Να σχηματίσετε την αντίθετη φωνή των παρακάτω ρημάτων, διατηρώντας αριθμό, χρόνο και πρόσωπο (μερικά ρήματα μπορεί να μην έχουν και τις δυο φωνές):

δέσμευσαν, διοριστήκαμε, θεωρεί, σκέφτεται, είχε κουραστεί

3.Σε ποια συζυγία ανήκουν τα παρακάτω ρήματα (να μην σημειώσετε την τάξη):

τρέχω, πεινώ, ανυψώνομαι, βελτιώνομαι, διψώ, δείχνω, πετιέμαι, παίρνω, περνώ, γελώ

4.Σε ποια τάξη της 2ης συζυγίας ανήκουν τα παρακάτω ρήματα;

μισώ, χτυπώ, πονώ, λυπάμαι, ξεχνιέμαι, θεωρείται, ακολουθώ, χρησιμοποιώ, περνιέμαι, γερνώ

5.Να τοποθετήσετε τα ρήματα στην κατάλληλη θέση στον πίνακα:

1η συζυγία	2η συζυγία/1η τάξη	2η συζυγία/2η τάξη

 ανοίγω, ελπίζω, αγνοώ, απορώ, απατώ, λυπάμαι, τρυπώ, επιζώ, εμπιστεύομαι, οργίζομαι, κρατιέμαι, πωλούμαι, πουλιέμαι, κοιμίζω

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΕΛ. 45-54

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΕΛ. 45-54

17.Σελ. 45 (Σικελιώτες στην Καλαβρία): Τι συνέπειες είχε η πείνα στους πολιορκημένους κατοίκους της Σικελίας; Πώς τους βοήθησε ο άγιος Σάββας;

Η πείνα ανάγκασε τους Σικελιώτες να καταφύγουν στον κανιβαλισμό και να τρων τις σάρκες των νεκρών συγγενών τους. Ο Άγιος Σάββας συγκέντρωσε ένα πλήθος κόσμου και τους οδήγησε πάνω από ερημικά βουνά στην ανατολική Σικελία και τους εγκατέστησε σε πολύ οχυρά κάστρα. Ο ίδιος με τους γονείς του διέσχισε τη θάλασσα και πέρασε απέναντι στην Καλαβρία.

18. Σελ. 48 (Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας): Τι περιουσιακά στοιχεία διέθετε ο Φιλάρετος;

Ο Φιλάρετος διέθετε α) ένα πλήθος από κοπάδια ζώων, β) μεγάλες εκτάσεις γης με άφθονο νερό για πότισμα, γ) υπηρέτες (ανθρώπινο κεφάλαιο), δ) πολλά πλούτη (χρήμα).

19. Σελ. 48 (Ο Φιλάρετος παραθέτει γεύμα στους βασιλικούς): Ποια στοιχεία του κειμένου δείχνουν τον πλούτο του Φιλάρετου;

α) Είναι σε θέση να φιλοξενήσει απεσταλμένους του αυτοκράτορα, β) διαθέτει πολυτελή αίθουσα για επίσημα δείπνα με έναν τεράστιο τραπέζι από χρυσό και ελεφαντόδοντο, γ) το γεύμα που παραθέτει είναι τόσο πλούσιο που ταιριάζει σε αυτοκράτορες.

20. Σελ. 51 (Νεαρά του Βασιλείου Β΄): Τι προέβλεπε η Νεαρά του Βασιλείου για τις περιουσίες που είχαν αρπάξει οι δυνατοί από τους φτωχούς;

Η Νεαρά εκδόθηκε το 996 και προέβλεπε ότι όσα κτήματα είχαν αρπάξει οι δυνατοί από τους φτωχούς από το 922 και μετά έπρεπε να τα επιστρέψουν στους ιδιοκτήτες τους, χωρίς να πάρουν αποζημίωση. Επιπλέον δεν είχαν το δικαίωμα να αποζημιωθούν ούτε για τα χρήματα που ξόδεψαν στο μεταξύ, για να βελτιώσουν τα χωράφια.

21. Σελ. 51 (Οφέλη από την ύπαρξη των μικροκαλλεργητών): α) Με ποιους τρόπους έβλαψαν οι δυνατοί τους φτωχούς; Ποια οφέλη έχει το κράτος από τους μικροκαλλιεργητές;

Οι δυνατοί έκαναν σε βάρος των φτωχών βίαιες επιθέσεις και διώξεις, τους επέβαλαν αγγαρείες και γενικά τους προκάλεσαν θλίψεις και στενοχώριες, βλάπτοντας το δημόσιος συμφέρον. Οι μικροκαλλιεργητές προσφέρουν στο κράτος φόρους και παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες. Γι’ αυτό και οι τοπικές αρχές πρέπει να τους προστατέψουν.

22. Σελ. 53 (Οι ξένοι και η διοίκηση του κράτους): Τι συμβουλές δίνει ο Κεκαυμένος στον αυτοκράτορα για το θέμα των ξένων;

Ο Κεκαυμένος προτείνει να μην απονέμει υψηλά αξιώματα στους ξένους ο αυτοκράτορας, επειδή με αυτό τον τρόπο θα προκαλέσει τη ζήλεια των ντόπιων Ρωμαίων υπηκόων του. Επίσης στις άλλες χώρες, αν μάθουν ότι ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου προτιμά να διορίζει ξένους, θα συμπεράνουν ότι στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν ικανοί άνθρωποι να αναλάβουν τα ίδια αξιώματα, επομένως ότι το κράτος είναι αδύναμο.

23. Σελ. 54 (Ο στρατός του Ρωμανού Δ΄ που ηττήθηκε στο Ματζικέρτ): Ποιες ήταν οι αιτίες της ήττας των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ από τους Τούρκους το 1071;

α) Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ ο Διογένης ξεκίνησε βιαστικά για την εκστρατεία. β) Ο στρατός αποτελούνταν κυρίως από ξένους μισθοφόρους. γ) Αυτοί ήταν φτωχοί, αγχωμένοι και άοπλοι. δ) Οι στρατιώτες ήταν ανεκπαίδευτοι, απλήρωτοι και χωρίς προμήθειες. ε) Ήταν δειλοί και ανίκανοι. στ) Αντίθετα οι εχθροί ήταν τολμηροί, επίμονοι και έμπειροι στον πόλεμο.

        

Επτανησιακή Σχολή και Διονύσιος Σολωμός

Η Επτανησιακή Σχολή

Τα Επτάνησα δε γνώρισαν ποτέ την οθωμανική κυριαρχία, όμως για αιώνες βρίσκονταν κάτω από ενετική κυρίως κυριαρχία (αλλά και κάτω από την κυριαρχία των Γάλλων, των Άγγλων και για ένα μικρό διάστημα των Ρώσων). Ήρθαν έτσι ευκολότερα σε επικοινωνία και σε αμεσότερη επαφή με το δυτικό πολιτισμό, πράγμα που τους έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν σημαντική πνευματική δραστηριότητα που εκδηλώθηκε όχι μόνο στη λογοτεχνία, αλλά και στη μουσική και τη ζωγραφική. Οι λογοτέχνες που έγιναν εκφραστές της δραστηριότητας αυτής παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά τόσο στα θέματα, όσο και στο ύφος, που δείχνουν κοινά ενδιαφέροντα, τάσεις και αναζητήσεις και επιτρέπουν στους μελετητές να τους κατατάξουν στην ίδια Σχολή. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα η λογοτεχνική παραγωγή των Επτανήσων πέρασε στην Ιστορία της λογοτεχνίας μας με το όνομα Επτανησιακή Σχολή. Η Σχολή αυτή παρουσίασε κυρίως ποιητικά έργα (λυρικά, επικολυρικά και σατιρικά) και ακολούθησε το ρεύμα του ρομαντισμού. Η πεζογραφία εμφανίζεται σχετικά φτωχή και περιορίζεται κυρίως στο κριτικό δοκίμιο. Η Σχολή συνέβαλε και στην ανάπτυξη του θεάτρου με σημαντικότερο έργο το Βασιλικό του Μάτεσι (1830), το πρώτο θεατρικό μας έργο με κοινωνικό περιεχόμενο. Η ποίηση γράφεται αποκλειστικά στη δημοτική γλώσσα με λίγα δάνεια από τα επτανησιακά ιδιώματα και τη λόγια παράδοση. Τα θέματα που πραγματεύονται οι Επτανήσιοι ποιητές είναι η πατρίδα, η φύση και ο έρωτας στην πιο αγνή μορφή του. Χαρακτηριστικό της μορφής των έργων των Επτανησίων είναι η δημοτική γλώσσα, την οποία όχι μόνο καλλιεργούν αλλά και υποστηρίζουν θεωρητικά με άρθρα και μελέτες. Όλοι οι Επτανήσιοι ποιητές που με τα ποιήματά τους ύμνησαν την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης έχουν ευρωπαϊκή μόρφωση, προπάντων ιταλική και γι' αυτό στο έργο τους διακρίνεται σαφώς η επίδραση της ιταλικής ποίησης. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ολιγογράφοι σε σχέση με τους Φαναριώτες και τους Αθηναίους ρομαντικούς και επεξεργάζονται με ιδιαίτερη φροντίδα το στίχο τους, ώστε να δίνουν στα ποιήματά τους όσο γίνεται πιο άψογη μορφή.

Ο ρομαντισμός

Ο ρομαντισμός είναι ένα μεγάλο πνευματικό κίνημα που έκανε την εμφάνισή του από το τέλος του 18ου αιώνα ως αντίδραση στον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και στράφηκε στο Μεσαίωνα ως πηγή έμπνευσης. Ξεκίνησε από τη Γερμανία αποτελώντας τη συνέχεια κατά έναν τρόπο του κινήματος Sturm und Drang (= θύελλα και ορμή) με κύριους εκπροσώπους τον Γκαίτε και το Σίλλερ. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε σχεδόν την ίδια εποχή που επικράτησε στη Γαλλία και κυριάρχησε στην ελληνική ποίηση για πενήντα ολόκληρα χρόνια. Οι ρομαντικοί κηρύσσουν την επιστροφή στις ρίζες των λαϊκών πολιτισμών, διακηρύσσουν την ελευθερία του καλλιτέχνη και αντιπαραθέτουν στη λογική τη φαντασία. Σημαντικοί ρομαντικοί είναι ο Ουγκώ (Victor Hugo), ο Μπάιρον (Byron) κ.ά.

Γενάρχης της Επτανησιακής Σχολής είναι ο εθνικός μας ποιητήςΔιονύσιος Σολωμός. Οι ποιητές που προετοίμασαν το δρόμο του και έζησαν πριν από αυτόν, στην εποχή του Διαφωτισμού, ονομάστηκαν, όπως είδαμε, προσολωμικοί (Αντώνιος Μαρτελάος, Νικόλαος Κουτούζης). Μια δεύτερη κατηγορία αποτελούν οι σολωμικοί ποιητές που είναι σύγχρονοι ή μεταγενέστεροι από το Σολωμό και υιοθέτησαν το πρότυπό του. Οι ποιητές αυτοί αποτελούν την κυρίως Επτανησιακή Σχολή (Αντώνιος Μάτεσις, Γεώργιος Τερτσέτης, Ιούλιος Τυπάλδος, Ιάκωβος Πολυλάς, Γεράσιμος Μαρκοράς, Γεώργιος Καλοσγούρος, Λορέντζος Μαβίλης). Τέλος μια τρίτη κατηγορία είναι οι εξωσολωμικοί, λογοτέχνες δηλαδή οι οποίοι, αν και είναι Επτανήσιοι και ανήκουν στην ίδια εποχή, βρίσκονται έξω από την επίδραση του Σολωμού (Ανδρέας Κάλβος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης).

Διονύσιος Σολωμός

Προσωπογραφία Δ. Σολωμού (Ανθολογία Σοκόλη)

Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857) γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και πέθανε στην Κέρκυρα, όπου είχε στο μεταξύ μετοικήσει. Η γέννησή του συμπίπτει χρονικά με το θάνατο του Ρήγα στο Βελιγράδι, όπως παρατήρησε ο Κωστής Παλαμάς προλογίζοντας τα Άπαντα του Σολωμού (1901). Ο Ρήγας αγωνίστηκε, μαρτύρησε και άνοιξε το δρόμο για την ελευθερία. Ο Σολωμός ύμνησε την ελευθερία, το Μεσολόγγι, τα ηρωικά κατορθώματα και τις θυσίες των Ελλήνων στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα. Η ποίηση του Σολωμού επικεντρώθηκε στα μεγάλα θέματα που απασχόλησαν φιλοσόφους και ποιητές μέσα στους αιώνες: ελευθερία, φύση, θρησκεία, θάνατος και έρωτας. Στα ποιήματά του η ελευθερία θριαμβεύει ενάντια στη φύση και η θρησκεία ενάντια στο θάνατο. Στην ποίησή του συνδέονται ο θάνατος με τον έρωτα, ο οποίος στη σολωμική ποίηση είναι πάντα αγνός. Ο Σολωμός ήταν ο πρώτος που ανέδειξε τη δημοτική γλώσσα ως μοναδική για την έμμετρη δημιουργία.

Η ζωή του

Μετά το θάνατο του πατέρα του, ο Σολωμός θα μεταβεί στην Ιταλία, όπου κατ' αρχάς θα φοιτήσει στο Λύκειο της Κρεμόνας και έπειτα θα σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο της Παβίας. Στη Ζάκυνθο θα επιστρέψει το 1818 και από το 1828 θα εγκατασταθεί μόνιμα στην Κέρκυρα. Η ποιητική δημιουργία του Σολωμού κατανέμεται σε δύο περιόδους: τη ζακυνθινή, από την επιστροφή στο νησί του μέχρι το 1828, και την κερκυραϊκή, που περιλαμβάνει την ώριμη δημιουργία του και τελειώνει με το θάνατό του στην πρωτεύουσα των Ιονίων νήσων.

Στην Ιταλία ο Σολωμός μυήθηκε στο ρομαντισμό, γνώρισε σημαντικούς εκπροσώπους των ιταλικών γραμμάτων και επηρεάστηκε από το έργο τους και συνέθεσε πάμπολλους στίχους στα ιταλικά. Επιστρέφοντας στη Ζάκυνθο ο ποιητής, ώριμος κοινωνικά και καλλιτεχνικά, θα αποκαταστήσει την επαφή του με τη μητρική του γλώσσα. Σε αυτό θα τον βοηθήσει η συναναστροφή και η φιλία του με αξιόλογους πνευματικούς ανθρώπους, που δημιουργούσαν γύρω του φιλολογικούς κύκλους (Γ. Τερτσέτης, Α. Μάτεσις) και τον βοηθούσαν στις αναζητήσεις του.

Ο Σολωμός μελέτησε σε βάθος τη δημοτική ποίηση και χρησιμοποίησε την εικονοπλαστική της στη δική του ποίηση. Επιπλέον τα μεγαλύτερα έργα του είναι γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο, ένα δεκαπεντασύλλαβο που από τεχνική άποψη ο Σολωμός τον έφτασε στην τελειότητα.

Πήτερ Μάκριτζ

Λέγεται ότι ο ποιητής άρχισε να γράφει στη μητρική του γλώσσα μετά τη συνάντηση που είχε με το Σπυρίδωνα Τρικούπη, το μετέπειτα ιστορικό. Σε μια επίσκεψή του στη Ζάκυνθο το 1822, κι ενώ περίμενε τον Μπάιρον, ο Τρικούπης ζήτησε να δει το Σολωμό. Όταν άκουσε μια ωδή του απόμεινε σκεφτικός και του είπε ότι αυτό που περιμένει τώρα η πατρίδα είναι μια ποίηση ελληνική («Η Ελλάδα περιμένει το Δάντη της»). Σε λίγες μέρες ο ποιητής διάβασε στον Τρικούπη το ελληνικό ποίημά του Η Ξανθούλα.

Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν

Την ίδια περίοδο ο ποιητής που στρέφεται πια από τα παλιά ιταλικά σονέτα και τους αυτοσχέδιους στίχους σε έργα μεγαλύτερης έκτασης, στα οποία υμνείται κυρίως η Επανάσταση, γράφει τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν (Μάιος 1823), ποίημα 158 στροφών, που εκδόθηκε στα 1825 και του οποίου οι δύο πρώτες στροφές καθιερώθηκαν ως Εθνικός Ύμνος της Ελλάδας και μελοποιήθηκαν από τον Κερκυραίο συνθέτη και φίλο του ποιητή Νικόλαο Μάντζαρο. Ο Ύμνος είχε μεγάλη απήχηση, μεταφράστηκε σε ξένες γλώσσες και ενίσχυσε το κίνημα του φιλελληνισμού.

Την ίδια εποχή εμπνεύστηκε την ωδή Εις τον θάνατο του Λορδ Μπάιρον (ο Σολωμός θαύμαζε ιδιαίτερα τον Βύρωνα και γιατί καταφέρθηκε ενάντια στην τυραννία και γιατί πέθανε παίρνοντας ενεργό μέρος στον ελληνοαπελευθερωτικό αγώνα), ενώ το 1824 αρχίζει τη φιλόδοξη σύνθεση του Λάμπρου, έργου λυρικού επηρεασμένου από την ποιητική τεχνοτροπία του Βύρωνα, που όμως δε θα ολοκληρωθεί ποτέ (το 1826 ο ποιητής θα επεξεργαστεί και πάλι το ποίημα αυτό). Τότε έγραψε και το πρώτο από τα δύο πεζά του έργα, το Διάλογο (1824), όπου θα υπερασπιστεί τη λαϊκή γλώσσα. Το δεύτερο πεζό του Σολωμού είναι Η γυναίκα της Ζάκυθος (ποίηση και πρόζα μαζί) γραμμένο κι αυτό την ίδια εποχή. Το 1825 συνθέτει το επίγραμμα Η καταστροφή των Ψαρών, έξοχο παράδειγμα πυκνού και γνωμικού λόγου.

Ο Κρητικός

Η νέα συγγραφική περίοδος του Σολωμού ανοίγει με την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα. Στα 1833 γράφεται Ο Κρητικός, ποιητικό αφηγηματικό έργο, ένας ύμνος στην πατρίδα και στον έρωτα, από τον οποίο σώζονται μερικά υπέροχα αποσπάσματα, όπως η Φεγγαροντυμένη.

Ο Κρητικός: Ένας νέος που γλίτωσε από τους Τούρκους μετά την καταστολή της Επανάστασης στην Κρήτη, παλεύει τώρα με τα κύματα ως ναυαγός κρατώντας στο ένα χέρι τη μνηστή του. Εκεί, στη θάλασσα και με το φως του φεγγαριού αντικρίζει μια θεϊκή γυναικεία μορφή, την Ελευθερία (Φεγγαροντυμένη) που τον συναρπάζει, ώστε να μην καταλαβαίνει πως η αγαπημένη του είναι νεκρή. Η εικόνα είναι εντυπωσιακή με τη Φεγγαροντυμένη που καθαγιάζει όλη τη φύση.

Ο Πόρφυρας

Ένα άλλο ποίημα της εποχής αυτής ήταν Ο Πόρφυρας (1849), του οποίου το θέμα ήταν ο τραγικός θάνατος ενός Άγγλου στρατιώτη που τον κατασπάραξε ένας καρχαρίας (πόρφυρας). Όταν μερικοί φίλοι του Σολωμού παρατήρησαν ότι έπρεπε να προτιμήσει ένα εθνικό θέμα, ο Ποιητής απάντησε: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό».

Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι

Το έργο όμως της ζωής του Σολωμού ήταν οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι, το μεγάλο επικολυρικό ποίημα που το επεξεργάστηκε σε τρία διαφορετικά σχεδιάσματα (το πρώτο σχεδίασμα είχε ήδη συντεθεί γύρω στο 1830). Ο ποιητής εμπνεύστηκε το έργο αυτό από τη δεύτερη πολιορκία της «Ιεράς πόλεως» του Μεσολογγίου. Χρονικά αναφέρεται στις τελευταίες δεκαπέντε ημέρες της πολιορκίας και συγκεκριμένα από τη μάχη της Κλείσοβας μέχρι την ηρωική Έξοδο, όταν οι υπερασπιστές της πόλης, κατανικώντας όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες και περιφρονώντας τις χαρές της ζωής αποφασίζουν την ηρωική Έξοδο την παραμονή των Βαϊων του 1826.

Ο Σολωμός δε θέλησε ποτέ να επισκεφθεί την ελεύθερη Ελλάδα. Οι Έλληνες που αποχαιρετούσαν τον εθνικό ποιητή του Ύμνου εις την Ελευθερίαν δε γνώριζαν την ποίηση των ώριμων χρόνων του. Δύο χρόνια μετά το θάνατό του ο μαθητής του Ιάκωβος Πολυλάς συγκέντρωσε το έργο του ποιητή στον τόμο Τα Ευρισκόμενα. Στη συνέχεια αξιοποιήθηκε από το Λίνο Πολίτη, ο οποίος έλεγξε τα χειρόγραφα και πρόσθεσε τη Γυναίκα της Ζάκυθος καθώς και την επιστολογραφία του ποιητή. Η πιο πρόσφατη ανασύσταση του έργου του οφείλεται στο Στυλιανό Αλεξίου (Διονυσίου Σολωμού, Ποιήματα και πεζά, 1994), ο οποίος προσέγγισε το σολωμικό έργο στο σύνολό του.

Στο έργο του Σολωμού θαυμάζουμε το λυρισμό, την ακρίβεια των ποιητικών εικόνων, την εξύψωση της λαϊκής γλώσσας και ιδιαίτερα την έκφραση του λαϊκού αισθήματος. Σταθερός στόχος του ποιητή ήταν να έχει η ποίησή του τις ρίζες της στην κοινωνία και τη γλώσσα, που εκείνη δημιούργησε.

Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι και ο Ύμνος στην Ελευθερία

ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΕΝΟΣ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 4η 

(Γ΄ ΜΕΡΟΣ: ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ ΕΝΟΣ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ) 

Για να διακρίνεται ένα κείμενο από αλληλουχία και συνοχή πρέπει τα ευρύτερα νοήματά του, οι παράγραφοί του και οι επιμέρους φράσεις του να συνδέονται μεταξύ τους με ορισμένες λέξεις ή φράσεις, οι οποίες να δείχνουν το είδος της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στα δύο συνδεόμενα μέρη. Π.χ. αν σε μια παράγραφο διατυπώνεται το συμπέρασμα που προκύπτει από τις προηγούμενες παραγράφους, θα πρέπει να υπάρχει στην αρχή της η κατάλληλη λέξη η οποία θα δείχνει ακριβώς αυτή τη σχέση με τις προηγούμενες παραγράφους (> λοιπόν, κατά συνέπεια, άρα, συμπερασματικά κ.τ.λ.). Αν, πάλι, θέλουμε να επεξηγήσουμε μια προηγούμενη φράση, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μια από τις λέξεις που δηλώνουν επεξήγηση (> δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι, πιο συγκεκριμένα κ.τ.λ.). 

Οι κυριότερες συνδετικές λέξεις ή φράσεις και η σημασία τους είναι οι παρακάτω: 

- δηλαδή, αυτό σημαίνει, μια ερμηνεία είναι ότι, με άλλα λόγια, πιο συγκεκριμένα, για την ακρίβεια = Επεξήγηση 

- εξάλλου, εντούτοις, όμως, ωστόσο, ενώ, αν και, αντίθετα, αλλά, παρ΄ όλα αυτά = Αντίθεση 

- λοιπόν, επομένως, ώστε, άρα, έτσι, συνεπώς, κατά συνέπεια, συμπερασματικά, εν κατακλείδι, το αποτέλεσμα είναι, ανακεφαλαιώνοντας = Συμπέρασμα 

- μετά, ύστερα, αργότερα, πριν από, όταν, αφού, αφότου, από τότε που, ακολούθως, στη συνέχεια, κατόπιν, από τη στιγμή που = Χρόνος 

- επάνω, κάτω, εδώ, εκεί, παραπέρα, δίπλα σε, κοντά σε, μακριά από = Τόπος 

- επειδή, διότι, εφόσον, γι’ αυτό, μιας και, λόγω του ότι, εξαιτίας, χάρη σε, καθώς = Αιτία 

- π.χ., λ.χ., για παράδειγμα, όπως, καθώς, αυτό αποδεικνύεται από = Παράδειγμα 

- επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, ακόμη, συμπληρωματικά, πέρα από αυτό = Προσθήκη-συμπλήρωση 

- πράγματι, βέβαια, όντως, είναι αλήθεια ότι, αδιαμφισβήτητα, αν μη τι άλλο = Έμφαση 

Η αλληλουχία και η συνοχή ενός κειμένου επιτυγχάνονται και με άλλους πιο σύνθετους τρόπους, π.χ.: 

* με την τήρηση της ενότητας χώρου και χρόνου στην περιγραφή ή στην αφήγηση 

* με την παρουσίαση των γεγονότων στη φυσική και λογική τους σειρά 

* με τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος 

* με την ομαλή ακολουθία των χρόνων στα ρήματα 

* με την χρήση ενιαίου και σταθερού ύφους

* με την επανάληψη λέξεων ή φράσεων που έχουν κεντρική σημασία για το κείμενο 

* με τη χρήση αντωνυμιών που αντικαθιστούν προηγούμενες λέξεις ή φράσεις 

(Πηγή: Παναγιώτης Λουπάσης – Φιλόλογος) 

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ -ΣΕΛΙΔΕΣ 7-44

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΕΛΙΔΕΣ 7-44

1.Σελ. 9: Η θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου (έναντι των ειδωλολατρών)

Από το κείμενο γίνεται φανερό ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε να προσβάλει τους ειδωλολατρικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας του. Αυτό αποδεικνύεται από τα εξής στοιχεία: α) Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. β) Διατήρησε το ανώτατο θρησκευτικό αξίωμα της ειδωλολατρικής θρησκείας σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. γ) Σεβάστηκε τον περσικό θεό Μίθρα, ο οποίος ταυτιζόταν με τον Ήλιο και τον Απόλλωνα και του οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία, αλλά και μεταξύ μελών της οικογένειάς του.

2.Σελ.11: (Ποιο ήταν το) Πρόγραμμα του αντιγερμανικού κόμματος

Τα μέλη του αντιγερμανικού κόμματος στην Κωνσταντινούπολη προτείνουν τα ακόλουθα μέτρα εναντίον των Γερμανών (Γότθων): α) Να μην χρησιμοποιούνται Γερμανοί στο στρατό, αλλά Ρωμαίοι γεωργοί που θα πολεμήσουν για τη γη τους. β) Να ξεσηκωθούν διάφορες ομάδες του λαού, που τώρα δεν ενδιαφέρονται για την τύχη του κράτους: φιλόσοφοι, βιοτέχνες, ο απλός λαός. δ) Οι Βυζαντινοί πρέπει να μάθουν να κερδίζουν τις στρατιωτικές νίκες μόνοι τους, χωρίς τη βοήθεια των βάρβαρων Γερμανών.

3.Σελ. 14: Πώς συμπεριφέρθηκαν Οι Χριστιανοί στα αρχαία μνημεία

Οι Χριστιανοί αρχικά, με την παρακίνηση κάποιων πολύ φανατικών μοναχών, έκαναν τα ακόλουθα εναντίον των ειδωλολατρών: α) έκλεισαν με τη βία τα ιερά των αρχαίων θεών. β) Απαγόρευσαν τη λατρεία προς τιμήν τους (φωτιές-θυσίες, θυμιάματα) γ) Κατέστρεψαν τους ναούς, τα αγάλματα, τους βωμούς. δ) Ανάγκασαν τους ειδωλολάτρες ιερείς να παρακολουθούν αβοήθητοι την καταστροφή ή τους σκότωναν.  

4.Σελ. 17: Ποια πράγματα ζητά ο Γελίμερος από τον Φάρα και για ποιο λόγο τα χρειάζεται;

Ο Γελίμερος ζητά μια κιθάρα, ένα καρβέλι ψωμί και ένα σφουγγάρι. Την κιθάρα την χρειαζόταν, επειδή ήταν καλός κιθαριστής, είχε συνθέσει ένα ωραίο τραγούδι και ήθελε να το εκτελέσει. Το ψωμί το χρειαζόταν, γιατί από τότε που ανέβηκε στο βουνό δεν είχε φάει ψημένο ψωμί. Το σφουγγάρι το χρειαζόταν για να πλύνει το μάτι του που είχε μολυνθεί από φλεγμονή εξαιτίας της απλυσιάς.

5.Σελ. 20: Ποια στοιχεία του κειμένου (Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της Ελληνικής) αποδεικνύουν τον σταδιακό εξελληνισμό του βυζαντινού κράτους;

α) Η λατινική αντικαθίσταται από την ελληνική γλώσσα, β) λατινικοί στρατιωτικοί όροι αντικαθίστανται από τους αντίστοιχους ελληνικούς, γ) η ονομασία «θέμα» για τις νέες επαρχίες ήταν ελληνική και συγγένευε με τη λέξη «θέση».

6.Σελ. 27: Πώς χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί το υγρό πυρ;

α) Εκτόξευαν με σιφώνια (σωλήνες) το υγρό πυρ από το πλοίο προς τους εχθρούς, β) το εκτόξευαν με χύτρες εναντίον των εχθρικών πλοίων, γ) το έριχναν εναντίον των εχθρών με μικρά αγγεία (χειροσιφώνια) που τα κρατούσαν οι στρατιώτες πίσω από τις ασπίδες τους.

7.Σελ. 30: Τι ζήτησε ο Μαμούν από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, ποια βιβλία του έστειλαν, τι έκανε με αυτά και ποιο ήταν το αποτέλεσμα των προσπαθειών του;

Ο Μαμούν ζήτησε από τους αυτοκράτορες να του στείλουν βιβλία των αρχαίων Ελλήνων, εκείνοι του έστειλαν τόμους του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα, του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Ευκλείδη, του Πτολεμαίου κ.ά. Ο Μαμούν έβαλε να τα μεταφράσουν στα Αραβικά, ενθάρρυνε τους υπηκόους του να τα μελετήσουν, με αποτέλεσμα στα χρόνια του να αναπτυχθεί η επιστημονική σκέψη.

8.Σελ. 34: Ποια ήταν τα επιχειρήματα των εικονομάχων;

α) Οι εικόνες είναι είδος ειδωλολατρίας, β) απαγορεύεται η προσκύνηση κατασκευασμάτων των ανθρώπινων χεριών, γ) δεν υπάρχει κάποια παράδοση της Εκκλησίας που να επιτρέπει τη λατρεία των εικόνων, δ) ο Θεός απαγορεύει την προσκύνησή τους.

9.Σελ. 34: Ποια ήταν τα επιχειρήματα των εικονολατρών σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό;

α) Οι Χριστιανοί λατρεύουν και τιμούν αντικείμενα όπως ο σταυρός και η λόγχη, με τα οποία βασανίστηκε ο Χριστός. Γιατί να μην τιμούν και τις εικόνες που είναι εντελώς αθώες; β) Όταν καταστρέφεται το ξύλο ενός σταυρού ή ενός εικονίσματος, οι πιστοί το πετάν στη φωτιά. Άρα δεν προσκυνούν το υλικό, το ξύλο, αλλά τη μορφή που εικονίζεται.  

10. Σελ. 36: (Λέων ο Φιλόσοφος και Μαγναύρα). Ποιος ήταν ο διευθυντής της Σχολής της Μαγναύρας, ποια μαθήματα διδάσκονταν και από ποιους; Ποια ήταν η δράση του Βάρδα και ποια τα αποτελέσματα αυτής της δράσης;

Διευθυντής της σχολής ήταν ο Λέων ο Φιλόσοφος. Διδάσκονταν η γεωμετρία από το Θεόδωρο, η αστρονομία από το Θεοδήγιο και η γραμματική από τον Κομητά. Ο Βάρδας έδινε χρήματα στη σχολή, επισκεπτόταν συχνά τους μαθητές, για να τους δώσει θάρρος να ασχοληθούν με ό,τι τους ενδιέφερε. Ως αποτέλεσμα η επιστήμη στην εποχή του σημείωσε μεγάλη πρόοδο.

11.Σελ. 36: Σε ποιες επιστήμες ξεχώριζε ο Φώτιος και ποιους συναγωνιζόταν στη γνώση; Ποιες ήταν οι αρετές του;

Ο Φώτιος είχε γνώσεις στη γραμματική, την ποίηση, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την ιατρική και άλλες επιστήμες, με αποτέλεσμα να συναγωνίζεται στη γνώση όχι μόνο του συγχρόνους του, αλλά και τους ίδιους τους αρχαίους. Οι αρετές του ήταν το ταλέντο, οι σπουδές, ο πλούτος που τον ξόδευε για να αγοράζει βιβλία, η φιλοδοξία να διαβάζει βιβλία, για να αποκτά γνώσεις.

12.Σελ. 39: (Η ανασκευή της θεωρίας των τριών γλωσσών) Ποια επιχειρήματα οι λατίνοι επίσκοποι χρησιμοποίησαν εναντίον του Κωνσταντίνου/Κύριλλου για τη μετάφραση της Αγίας Γραφής στη σλαβική γλώσσα και πώς τους απάντησε εκείνος;

Τα επιχειρήματα των λατίνων επισκόπων ήταν τα εξής: α) δεν υπήρχε καμιά παράδοση της Εκκλησίας που να δικαιώνει τον Κύριλλο, β) οι μόνες γλώσσες στις οποίες επιτρέπεται να δοξάζεται γραπτά ο Θεός είναι η Ελληνική. η Λατινική και η Εβραϊκή. Ο Κύριλλος τους απάντησε ότι όπως ο Θεός έδωσε τον ήλιο, τον αέρα και τη βροχή σε όλους τους ανθρώπους, έτσι έδωσε και σε κάθε λαό από μια γλώσσα για να τον δοξολογεί. Επομένως οι Σλάβοι έχουν το δικαίωμα να δοξάζουν το Θεό στη δική τους γλώσσα.

13.Σελ. 40: Ποιες αιρετικές απόψεις αποδίδει ο πατριάρχης Φώτιος στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία;

1) Η πρακτική της νηστείας του Σαββάτου, 2) η συντόμευση της Σαρακοστής κατά μια εβδομάδα, 3) η απαγόρευση στους ιερείς να παντρεύονται, 4) η άποψη ότι μόνο οι επίσκοποι μπορούν να τελούν το μυστήριο του χρίσματος, 5) η θεωρία της διπλής εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος (και από τον Πατέρα και από τον Υιό).

14.Σελ. 41: (Επιστολή του Φωκά στον χαλίφη): Ποια είναι τα σχέδια του Νικηφόρου Φωκά μετά τις πρώτες νίκες του εναντίον των Αράβων;

Ο Νικηφόρος Φωκάς ισχυρίζεται ότι σχεδιάζει σύντομα να καταλάβει την Αντιόχεια στη Συρία, την Αίγυπτο και τα πλούτη της και στη συνέχεια να κατακτήσει Ανατολή και Δύση, για να διαδώσει τον Χριστιανισμό.

15.Σελ. 41: (Η προσωπικότητα του Βασιλείου) Ποιες ενέργειες έκανε ο Βασίλειος πριν ξεκινήσει τις εκστρατείες του και ποια ήταν η κυριότερη πολεμική αρετή του;

Ο Βασίλειος α) καθάρισε το κράτος από τους βαρβάρους, β) κυριάρχησε στο εσωτερικό του κράτους, γ) περιόρισε τη δύναμη της αριστοκρατίας, δ) δημιούργησε μια ομάδα ικανών και έμπιστων συνεργατών. Η κυριότερη πολεμική αρετή του ήταν το πείσμα του να πετύχει τον σκοπό που είχε θέσει, πολεμώντας ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες.

16.Σελ. 44: Τι έκανε ο Ρώσος τσάρος Βλαδίμηρος για να πείσει τους Βυζαντινούς να του στείλουν ως νύφη την αδερφή του αυτοκράτορα και πώς αντέδρασαν οι Βυζαντινοί;

Ο Βλαδίμηρος κατέλαβε την βυζαντινή πόλη Χερσώνα και απειλούσε ότι θα καταστρέψει την Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί δέχτηκαν να στείλουν την Άννα, με την προϋπόθεση ο Βλαδίμηρος να βαφτιστεί χριστιανός, κάτι που ο Ρώσος τσάρος αποδέχτηκε.

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών

Ο Ιερός Λόχος των Θηβών, 300 άνδρες τον αριθμό, αποτελούνταν από τους πιο εξέχοντες νέους στον αθλητισμό και ειδικά στην πάλη. Ήταν όλοι από αριστοκρατικές οικογένειες και ήταν επιλεγμένοι ως ζεύγη στενών φίλων, για να κρατούν τις γραμμές του Λόχου αδιάσπαστες. Βρίσκονταν συνεχώς κάτω από εντατική εκπαίδευση και μονίμως υπό τα όπλα, με δημόσια δαπάνη. Αποτελούσαν σχηματισμό πεζικού πυκνής τάξης (οπλίτες) και  ο οπλισμός τους θα ήταν σίγουρα ανώτερος από αυτόν των υπολοίπων Θηβαίων μαχητών.

Οι Θηβαίοι είχαν μονάδα τριακοσίων επιλέκτων οπλιτών από την εποχή πριν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.). Η μονάδα, όμως, εξοντώθηκε σε νυκτερινή επιχείριση κατά των Πλαταιών, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, και πιθανόν δεν ανασυστάθηκε ως ένδειξη πένθους ή ακόμα και ντροπής για την αποτυχία.