Συνοπτική παρουσίαση της θεωρίας των παραθετικών (5η
ενότητα)
1.Βασικές πληροφορίες
Υπάρχουν τρεις βαθμοί επιθέτων, ο
θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός (σχετικός και απόλυτος).
Ο θετικός
βαθμός παρουσιάζει το βασικό τύπο του επιθέτου. Π.χ. σοφός.
Ο συγκριτικός
περιλαμβάνει σύγκριση δύο πραγμάτων. Π.χ. σοφότερος ή πιο σοφός.
Ο σχετικός
υπερθετικός μοιάζει με τον συγκριτικό, αλλά έχει μπροστά και το άρθρο. Π.χ.
ο σοφότερος ή ο πιο σοφός.
Ο απόλυτος
υπερθετικός δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει μια ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό,
αλλά χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά. Π.χ. σοφότατος ή πολύ σοφός.
2.Τρόποι σχηματισμού
α) Τα επίθετα σε -ος (σοφός) παίρνουν
τις καταλήξεις -ότερος, -ότατος. Σοφός, σοφότερος, σοφότατος.
β) Τα επίθετα σε -ύς παίρνουν τις καταλήξεις
-ύτερος, -ύτατος. Βαθύς, βαθύτερος, βαθύτατος.
γ) Τα επίθετα σε -ης παίρνουν
καταλήξεις -έστερος, -έστατος. Επιμελής, επιμελέστερος, επιμελέστατος. Σε πιο
απλό λόγο προτιμούμε τους περιφραστικούς τύπους (πιο επιμελής, πολύ επιμελής).
δ) Ανώμαλα
παραθετικά (δίνονται για συντομία μόνο οι μονολεκτικοί τύποι):
απλός, απλούστερος, απλούστατος / γέρος,
γεροντότερος, (πολύ γέρος) / κακός, χειρότερος, χείριστος / καλός, καλύτερος,
κάλλιστος ή άριστος / κοντός, κοντότερος ή κοντύτερος, κοντότατος / λίγος,
λιγότερος, ελάχιστος / πολύς, περισσότερος, πλείστος / πρώτος, πρωτύτερος,
πρώτιστος.
ε) Μερικά παραθετικά δεν έχουν θετικό βαθμό, γιατί προέρχονται
από επιρρήματα, ενώ ορισμένα δεν έχουν
και υπερθετικό:
-, ανώτερος, ανώτατος / -, κατώτερος,
κατώτατος / -, απώτερος, απώτατος / -, ενδότερος, ενδότατος / -, εσώτερος, εσώτατος
/ -, εξώτερος, εξώτατος / -, πλησιέστερος, πλησιέστατος / -, υπέρτερος, υπέρτατος / -, προτιμότερος, -
/ -, πρότερος, -
στ) Όσες μετοχές (-μενος) σχηματίζουν παραθετικά τα σχηματίζουν
περιφραστικά. Π.χ. θυμωμένος, πιο θυμωμένος, πολύ θυμωμένος.
ζ) Ορισμένες κατηγορίες επιθέτων δεν
έχουν παραθετικά: α) όσα δηλώνουν έναν υλικό (ξύλινος), β) χρόνο (σημερινός),
γ) τόπο (θαλάσσιος) δ) μόνιμη ιδιότητα (γυναικείος), ε) καταγωγή ή συγγένεια
(πατρικός), ζ) κάποια επίθετα που έχουν μπροστά το στερητικό α- (αθάνατος).
3.Τα παραθετικά των επιρρημάτων
Θυμόμαστε ότι τα επιρρήματα δεν
κλίνονται. Πολλά επιρρήματα παράγονται από επίθετα:
α) Τα επίθετα -ος δίνουν επιρρήματα σε
-α. Π.χ. σοφός κάνει σοφά. Σπανιότερα συναντάμε αρχαιοπρεπή επιρρήματα σε -ως
(π.χ. καλά αλλά και καλώς < καλός)
β) Τα επίθετα -υς κάνουν σε επιρρήματα
σε -ια. Π.χ. βαθύς κάνει βαθιά. Σπανιότερα σε -έως. Π.χ. ταχύς κάνει ταχέως.
γ) Τα επίθετα σε -ης κάνουν επιρρήματα
σε -ως. Π.χ. σαφής κάνει σαφώς.
Ο συγκριτικός και ο υπερθετικός βαθμός
των επιρρημάτων μπορεί να σχηματιστεί όπως και στα επίθετα μονολεκτικά ή
περιφραστικά. Κάθε επίρρημα ακολουθεί στο σχηματισμό των παραθετικών το επίθετο
από το οποίο προέρχεται. Παραδείγματα για κάθε κατηγορία:
σοφά, σοφότερα ή πιο σοφά, σοφότατα ή
πολύ σοφά
βαθιά, βαθύτερα ή πιο βαθιά, βαθύτατα ή
πολύ βαθιά
ταχέως, ταχύτερα, ταχύτατα (οι περιφραστικοί
τύποι εδώ δε συνηθίζονται)
σαφώς, σαφέστερα ή πιο σαφώς, σαφέστατα
ή πολύ σαφώς
απλά, απλούστερα ή πιο απλά, απλούστατα
ή πολύ απλά
καλά, καλύτερα ή πιο καλά, κάλλιστα ή
άριστα ή πολύ καλά
Βλ. όμως την ανωμαλία στο λίγο,
λιγότερο ή πιο λίγο, ελάχιστα ή πολύ λίγο
και στο πολύ, περισσότερο ή πιο πολύ,
πάρα πολύ (υπάρχει αρχαιοπρεπής τύπος πλείστον, αλλά δε συνηθίζεται)
Ορισμένες φορές υπάρχει μια διαφορά στη
σημασία ανάμεσα στα επιρρήματα σε -α και -ως.
Π.χ. Μίλησε απλά (=με απλό τρόπο) αλλά Απλώς
(=μόνο) τον χαιρέτησε
Ο χρόνος περνάει ευχάριστα (=με
ευχάριστο τρόπο) αλλά Ευχαρίστως (=χωρίς πρόβλημα) να έρθει
Τα πάει τέλεια (=πολύ καλά) με τους
φίλους του αλλά Ήταν τελείως (=εντελώς) ασυνεπής
στα ραντεβού του
Το επίθετο ακριβής κάνει επίρρημα
ακριβώς, ενώ το επίθετο ακριβός κάνει επίρρημα ακριβά:
Ήρθε ακριβώς στην ώρα του αλλά Αγόρασε
το ρούχο ακριβά.
