Σχεδιάγραμμα σελ. 48-49 (Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία)

Ιστορία. Σχεδιάγραμμα σελ. 48-49 (Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία)

1.Οι δυνατοί και οι αγρότες

Ανάμεσα στον 8^ο και τον 11^ο αιώνα σχηματίστηκε μια νέα αριστοκρατική τάξη, η οποία αρχικά αποτελούνταν από δύο ομάδες:

-την αριστοκρατία της γης (επαρχιακή αριστοκρατία), που αποτελούνταν από αυτούς που κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης και κατοικούσαν κυρίως στην ύπαιθρο των επαρχιών.

-την αριστοκρατία των αξιωμάτων (αστική αριστοκρατία), δηλαδή όσους κατείχαν διάφορες υψηλές θέσεις στο βυζαντινό κράτος και κατοικούσαν κυρίως στις πόλεις (=άστη).

Οι δύο ομάδες παντρεύονταν συχνά μεταξύ τους, με αποτέλεσμα τελικά να ενωθούν σε μια ομάδα, τους λεγόμενους δυνατούς ή ευγενείς, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν και ανώτεροι στρατιωτικοί, πολιτικοί, θρησκευτικοί άρχοντες, καθώς και όσοι διαχειρίζονταν την κρατική και εκκλησιαστική περιουσία.

Οι φτωχοί αγρότες (πένητες) ανήκαν σε τρεις κατηγορίες:

-ελεύθερους γεωργούς με μικρή δική τους ιδιοκτησία

-ακτήμονες γεωργούς, που δεν είχαν δικά τους χωράφια, αλλά νοίκιαζαν τη γη των πλουσίων, από την οποία μπορούσαν να φύγουν, αν το ήθελαν.

-παροίκους, οι οποίοι ήταν εξαρτημένοι από τους μεγαλογαιοκτήμονες και δεν μπορούσαν να φύγουν από τη που καλλιεργούσαν ισοβίως με ενοίκιο, ούτε οι ίδιοι, ούτε οι απόγονοί τους.

Οι δυνατοί συχνά έπαιρναν τα κτήματα των ελεύθερων γεωργών, άλλοτε νόμιμα (τα αγόραζαν ή τα κληρονομούσαν) και άλλοτε παράνομα (με εκβιασμούς και αρπαγές). Οι δυνατοί σπαταλούσαν τα εισοδήματά τους ζώντας μέσα στην πολυτέλεια και δε φρόντιζαν να βελτιώσουν την απόδοση των χωραφιών τους, με αποτέλεσμα η γεωργική παραγωγή να μείνει στάσιμη και το Βυζάντιο ευάλωτο στην κρίση που ξέσπασε από τα μέσα του 11^ου αιώνα (μετά τη μακεδονική δυναστεία).

2.Οι κοινωνικές τάξεις των πόλεων

Στις πόλεις υπήρχαν δύο κυρίως ομάδες πληθυσμού:

-η μεσαία τάξη, που αποτελούνταν από τους έμπορους, τους βιοτέχνες, τους ιδιοκτήτες πλοίων και τους τραπεζίτες. Όλοι αυτοί αποκτούσαν καλά εισοδήματα κυρίως μέσω του εμπορίου (με τη Βουλγαρία, τη Ρωσία, τη Βενετία και το Χαλιφάτο). Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες (επαγγελματικά σωματεία), τα λεγόμενα συστήματα, η λειτουργία των οποίων καθορίζονταν με κανονισμούς που περιλαμβάνονταν στο Επαρχικόν Βιβλίον, το οποίο καθόριζε ανάμεσα σε άλλα και το ύψος της παραγωγής και τις τιμές των προϊόντων.  

-οι λαϊκές μάζες (δήμος) αποτελούνταν από τους φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.

Οι δυνατοί είχαν την τάση να τους καταπιέζουν όλους γι’ αυτό συχνά η μεσαία τάξη, οι λαϊκές μάζες και οι αγρότες εξεγείρονταν εναντίον τους. Το κράτος και οι αυτοκράτορες αναγνώρισαν το πρόβλημα και προσπάθησαν να περιορίσουν, όπως θα δούμε, τη δύναμη των δυνατών, προστατεύοντας κυρίως τους μικροκαλλιεργητές, που αποτελούσαν και το στρατό του κράτους.