Οδύσσεια: περίληψη των ραψωδιών β,γ,δ και σχολιασμός

Περίληψη των ραψωδιών β,γ,δ και σχολιασμός

Περίληψη της ραψωδίας β

Κύρια θέματα: Συνέλευση των Iθακησίων – Αναχώρηση του Τηλέμαχου

Περιεχόμενο: Tην επόμενη μέρα, ο Τηλέμαχος συγκάλεσε συνέλευση των Iθακησίων, όπου κατήγγειλε τις αδικίες των μνηστήρων σε βάρος της μητέρας του και της πατρικής περιουσίας. Οι πολίτες τον συμπόνεσαν, αλλά σιώπησαν. O Τηλέμαχος επικαλούμενος τους θεούς, κάλεσε τους μνηστήρες να φύγουν από το παλάτι. O Δίας τού συμπαραστάθηκε στέλνοντας αμέσως δύο αετούς κι ο μάντης Aλιθέρσης, ερμηνεύοντας τις κινήσεις των αετών, συνέστησε αλλαγή συμπεριφοράς από τους μνηστήρες. Οι μνηστήρες επέστρεψαν αδιάφοροι στο παλάτι, ενώ ο Τηλέμαχος κατέβηκε στο ακρογιάλι, προσευχήθηκε στην Αθηνά και εκείνη –με τη μορφή του Μέντορα– τον ενθάρρυνε και του υποσχέθηκε συμπαράσταση. Επέστρεψε λοιπόν και ο Τηλέμαχος στο παλάτι, ζήτησε από την Ευρύκλεια να του ετοιμάσει τα αναγκαία για το ταξίδι και τη δέσμευσε με όρκο να μην αποκαλύψει τίποτε στην Πηνελόπη. H Αθηνά, στο μεταξύ, φρόντισε να ετοιμαστεί επανδρωμένο καράβι για την Πύλο και τη Σπάρτη και συνοδεύοντας ως Μέντορας τον Τηλέμαχο ταξίδεψαν όλη τη νύχτα με ευνοϊκό αέρα. Αυτή ήταν η 2η μέρα της Οδύσσειας.

Περίληψη της ραψωδίας γ

Κύρια θέματα: Όσα συνέβησαν στην Πύλο

Περιεχόμενο: Tο πρωί –3η μέρα της Οδύσσειας– ο Τηλέμαχος και ο Μέντορας/Αθηνά έφτασαν στην Πύλο, δέχτηκαν τη φιλοξενία του Nέστορα και μετά τις απαραίτητες συστάσεις ο Τηλέμαχος ζήτησε ικετευτικά πληροφορίες για τον πατέρα του. O Nέστορας αναφέρθηκε στους πιο γενναίους πολεμιστές που σκοτώθηκαν στην Τροία (τον Πάτροκλο, τον Αχιλλέα, τον Αίαντα τον Tελαμώνιο και τον Aντίλοχο, γιο του Nέστορα), στην εφευρετικότητα και στην πανουργία του Οδυσσέα, στις καλές σχέσεις που είχε ο ίδιος μαζί του, καθώς και στη συμβολή τους στις επιτυχίες των Αχαιών. Αναφέρθηκε και στα προβλήματα του νόστου, που τα προκάλεσε η οργή των θεών, επειδή πολλοί Αχαιοί ασέβησαν κατά την άλωση της Τροίας. Συμβούλεψε τον Τηλέμαχο να πάει στη Σπάρτη, γιατί είναι πιθανό ο Μενέλαος να ξέρει περισσότερα για τον πατέρα του, αφού και ο Μενέλαος άργησε πολύ να επιστρέψει. Tο βράδυ ο Τηλέμαχος έμεινε στα ανάκτορα της Πύλου, ενώ η Αθηνά/Μέντορας πέταξε σαν αετός και τους άφησε όλους έκπληκτους. O Nέστορας την αντιλήφθηκε και καλοτύχισε τον Τηλέμαχο που έχει βοηθό του τη μεγάλη θεά, όπως την είχε και ο πατέρας του στην Τροία. Tο άλλο πρωί –4η μέρα– ο Τηλέμαχος αναχώρησε για τη Σπάρτη. Διανυκτέρευσε με τους συνοδούς του στις Φηρές (τη σημερινή Καλαμάτα), στου Διοκλή το αρχοντικό, και την επομένη –5η μέρα– συνέχισαν το ταξίδι για τη Σπάρτη.

Περίληψη της ραψωδίας δ

Κύρια θέματα: Όσα συνέβησαν στη Σπάρτη

Περιεχόμενο: Tο βράδυ έφτασαν στα ανάκτορα του Μενέλαου, όπου φιλοξενήθηκαν και έμειναν έκθαμβοι από τον πλούτο και τη λάμψη τους. Ο Μενέλαος αναφέρθηκε στην δική του εφτάχρονη περιπλάνηση, αλλά και στη σφαγή του αδερφού του, του Αγαμέμνονα. Είπε ότι τον κάνει να λυπάται ο θάνατος πολλών παλικαριών στην Τροία και πιο πολύ η εξαφάνιση του Οδυσσέα· ο τελευταίος αυτός λόγος του έφερε δάκρυα στον Τηλέμαχο. Tη στιγμή εκείνη κατέβηκε μεγαλόπρεπη στην αίθουσα η Ελένη και αναγνώρισε αμέσως τον Τηλέμαχο, επειδή έμοιαζε με τον πατέρα του. Διηγήθηκε κατόπιν ένα κατόρθωμα του Οδυσσέα στην Τροία: ότι μπήκε στην πόλη μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο, για να κατασκοπεύσει, και σκότωσε πολλούς Τρώες. O Μενέλαος αναφέρθηκε σε άλλο κατόρθωμα του Οδυσσέα: ότι με την υπομονή και την επιμονή του διέσωσε την επιχείρηση «Δούρειος Ίππος», που οδήγησε στην άλωση της Τροίας. Tο επόμενο πρωί –6η μέρα– ο Τηλέμαχος ζήτησε πληροφορίες από τον Μενέλαο για τον πατέρα του. Εκείνος άρχισε από τον δικό του εικοσαήμερο αποκλεισμό στην Αίγυπτο και συνέχισε διηγούμενος τη συνάντησή του με τον θαλάσσιο γέροντα Πρωτέα· από αυτόν πληροφορήθηκε τη συνέχεια του δικού του νόστου, το ναυάγιο και τον θάνατο του Αίαντα του Λοκρού, τη σφαγή του Αγαμέμνονα από τον Αίγισθο και ότι τον Οδυσσέα τον κρατάει στο νησί της άθελά του η νεράιδα Καλυψώ. O Μενέλαος ήθελε να κρατήσει περισσότερο τον Τηλέμαχο, εκείνος όμως βιαζόταν να επιστρέψει. Στην Ιθάκη, εν τω μεταξύ, οι μνηστήρες έμαθαν για το ταξίδι του Τηλέμαχου και απόρησαν. Ο Αντίνοος πρότεινε να του στήσουν ενέδρα δολοφονική στον γυρισμό, και όλοι συμφώνησαν μαζί του. Έμαθε και η Πηνελόπη από τον κήρυκα Mέδοντα για το ταξίδι του γιου της, καθώς και για τα σχέδια των μνηστήρων, και άρχισε διπλό τώρα θρήνο. Tη νύχτα, είκοσι από τους μνηστήρες επιβιβάστηκαν σ' ένα εξοπλισμένο καράβι και έστησαν καρτέρι στο νησάκι Aστερίδα, μεταξύ Σάμης και Ιθάκης.

Σχολιασμός

-Η Αθηνά εμφανίζεται για δεύτερη φορά στον Τηλέμαχο με ανθρώπινη μορφή, παίρνοντας αυτή τη φορά την όψη του Μέντορα, ενός έμπιστου φίλου του Οδυσσέα. Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την εμφάνιση αυτή με την προηγούμενη εμφάνιση της Αθηνάς με τη μορφή του έμπορου Μέντη.

- Μία από τις τεχνικές με τις οποίες οι μάντεις στην αρχαιότητα υποτίθεται ότι μπορούσαν να προβλέψουν το μέλλον ήταν να παρακολουθούν την πτήση των πουλιών και να βγάζουν από εκεί συμπεράσματα για το τι θέλουν οι θεοί. Ωστόσο πολλές φορές οι άνθρωποι τους περιφρονούσαν, ιδιαίτερα όταν δεν τους βόλευαν οι προβλέψεις των μάντεων, όπως εδώ οι προβλέψεις του Αλιθέρση δεν βολεύουν τους μνηστήρες. Επειδή τα πουλιά στην αρχαιότητα ονομάζονταν και οιωνοί,  το είδος αυτό της μαντείας ονομαζόταν οιωνοσκοπία, δηλαδή παρακολούθηση των πουλιών.

- Ο αετός θεωρούνταν το ιερό πουλί του Δία και ότι το πέταγμα του εξέφραζε τη θέληση του θεού.

-Όταν οι Έλληνες κυρίευσαν την Τροία κατέστρεψαν πολλούς από τους ναούς και τα αγάλματα των θεών στην πόλη, με αποτέλεσμα οι θεοί να θυμώσουν και να δυσκολέψουν για πολλούς ήρωες την επιστροφή στην πατρίδα.

-Για μία ακόμη φορά η Αθηνά φεύγει πετώντας σαν πουλί. Ενώ την πρώτη φορά, στην Ιθάκη, ο Τηλέμαχος άργησε να καταλάβει για ποια θεότητα πρόκειται, ο Nέστορας, ο οποίος είναι σοφός γέροντας και έχει μεγάλη εμπειρία, συμπεραίνει αμέσως ότι πρόκειται για τη θεά Αθηνά, η οποία αγαπούσε πολύ και τον πατέρα του Τηλέμαχου, τον Οδυσσέα.

-Ο Μενέλαος, καθώς γύριζε από την Τροία στη Σπάρτη μαζί με την Ελένη, παρασύρθηκε από μία καταιγίδα στην Αίγυπτο, όπου μία θαλάσσια θεότητα, ο Πρωτέας, του έδωσε διάφορες πληροφορίες. Ανάμεσα σε αυτές ήταν ότι ο Οδυσσέας βρισκόταν στο νησί της Καλυψώς. Ο Μενέλαος αποκαλύπτει τώρα αυτή την πληροφορία στον Τηλέμαχο. Είναι η πρώτη πραγματική πληροφορία που παίρνει ο Τηλέμαχος για το πού βρίσκεται ο πατέρας του.

ϡ Επιβράδυνση: ονομάζεται η αφηγηματική τεχνική, με την οποία ο συγγραφέας καθυστερεί την εξέλιξη των γεγονότων, προπάντων για να επιτύχει την αγωνία του αναγνώστη. Για παράδειγμα στην Οδύσσεια  οι αναγνώστες γνωρίζουμε από την αρχή ότι ο Οδυσσέας είναι στο νησί της Καλυψώς, αλλά χρειάζονται τέσσερις ολόκληρες ραψωδίες, α-δ, για να το μάθει ο Τηλέμαχος και να ξεκινήσει η πραγματική δράση. Ωστόσο χάρη στην επιβράδυνση  ο ποιητής πετυχαίνει και άλλους σκοπούς: Α) μαθαίνουμε τι συμβαίνει στην Ιθάκη με τη συμπεριφορά των μνηστήρων αλλά και με την πίστη της Πηνελόπης στον σύζυγό της. Β) Γνωρίζουμε τον Οδυσσέα μέσα από τα λόγια των άλλων για τον χαρακτήρα και τις πράξεις του. Γ) Παρακολουθούμε τον Τηλέμαχο σιγά σιγά να γίνεται πραγματικός άντρας για να βοηθήσει αργότερα τον πατέρα του. Δ) Μαθαίνουμε για τη μοίρα και άλλων ηρώων που πολέμησαν στην Τροία, όπως του Nέστορα, του Μενέλαου, του Αγαμέμνονα  και πολλών άλλων.

ϡ Αναδρομική αφήγηση: ονομάζεται έτσι μια αφηγηματική τεχνική με την οποία κάποιος που μιλά στο παρόν αναφέρεται σε γεγονότα που έγιναν στο παρελθόν. Για παράδειγμα ο Μενέλαος και η Ελένη αφηγούνται τώρα στον Τηλέμαχο τα κατορθώματα που έκανε ο Οδυσσέας στην Τροία πριν από 20 χρόνια.

Οδύσσεια. Σχολιασμός και περιεχόμενο των στίχων α 361-497

Οδύσσεια. Σχολιασμός και περιεχόμενο των στίχων α 361-497

Κύριο θέμα:  ο Τηλέμαχος βάζει σε εφαρμογή τις συμβουλές της Αθηνάς/Μέντη.

Περιεχόμενο: ο αοιδός Φήμιος τραγουδά για την επιστροφή των ηρώων από την Τροία πίσω στην Ελλάδα. Η Πηνελόπη, ακούγοντας το τραγούδι, στεναχωριέται και βάζει τα κλάματα, επειδή θυμήθηκε την απουσία του Οδυσσέα. Ζητά από τον Φήμιο να τραγουδήσει οποιοδήποτε άλλο τραγούδι εκτός από αυτό. Ωστόσο ο Τηλέμαχος παίρνει το λόγο και της λέει να μην μαλώνει τον αοιδό για τα τραγούδια του και να το πάρει απόφαση πως το πιθανότερο είναι να μην επιστρέψει ο Οδυσσέας. Επίσης την προστάζει να μπει μέσα στο δωμάτιό της και να ασχοληθεί με γυναικείες δουλειές, γιατί τα λόγια ανήκουν στους άντρες. Η Πηνελόπη μένει έκπληκτη από τη δυναμική συμπεριφορά του Τηλέμαχου, αλλά ακούει τις οδηγίες του και αποχωρεί. Ο Τηλέμαχος μετά παίρνει το λόγο και συμβουλεύει τους μνηστήρες να συνεχίσουν το γλέντι τους όσο μπορούνε, διότι θα έρθει η ώρα  που ο Δίας θα τους τιμωρήσει που τρων τα αγαθά του Οδυσσέα. Επίσης τους προειδοποιεί ότι την επόμενη μέρα θα συγκαλέσει συνέλευση του λαού της Ιθάκης και θα καταγγείλει μπροστά σε όλους την συμπεριφορά τους. Πρώτος από τους μνηστήρες παίρνει στη συνέχεια το λόγο ο Αντίνοος, ο οποίος κατηγορεί τον Τηλέμαχο ότι ξαφνικά απέκτησε θράσος και παριστάνει το σπουδαίο και ότι θα ήταν κακό να γίνει βασιλιάς της Ιθάκης. Ο Τηλέμαχος του απαντά ότι αν ο λαός τον θέλει για βασιλιά, δεν θα πει όχι. Αν πάλι αποφασίσει ο κόσμος ότι κάποιος άλλος είναι πιο άξιος για βασιλιάς, τότε τουλάχιστον ο ίδιος επιθυμεί να μείνει κύριος της περιουσίας του και να μην την τρώνε οι άλλοι. Στη συνέχεια μιλά ο Ευρύμαχος,  ένας άλλος μνηστήρας, ο όποιος συμφωνεί πως ο Τηλέμαχος έχει δίκιο στο θέμα της περιουσίας. Επίσης ρωτά ποιος ήταν ο ξένος που έφυγε τόσο ξαφνικά. Ο Τηλέμαχος του απαντά ότι ο ξένος ήταν κάποιος φίλος πατρικός, ενώ επιμένει ότι δεν πιστεύει πια πως θα γυρίσει ο πατέρας του και ότι δεν εμπιστεύεται όσους λένε το αντίθετο. Στη συνέχεια οι μνηστήρες φεύγουν για τα σπίτια τους και ο Τηλέμαχος πηγαίνει στο δωμάτιό του για να κοιμηθεί. Τον συνοδεύει και τον περιποιείται η Ευρύκλεια, η πιο έμπιστη δούλα του σπιτιού, η οποία μεγάλωσε και τον Οδυσσέα και τον Τηλέμαχο. Ο Τηλέμαχος μένει ξάγρυπνος όλη τη νύχτα μελετώντας τις λεπτομέρειες των συμβουλών της Αθηνάς.

Σχολιασμός

Ο ρόλος του αοιδού: Ο Φήμιος μέσα στο έργο παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά των αοιδών:  είναι εξαρτημένος από ένα πλούσιο σπίτι, τραγουδά στη διάρκεια του φαγητού για να διασκεδάσει τους καλεσμένους, παίζει με τη λύρα του και τραγουδά ταυτόχρονα καθισμένος, ενώ το αντικείμενο των τραγουδιών του είναι οι περιπέτειες των ηρώων και των θεών. Όπως παραδέχεται η Πηνελόπη, ο αοιδός μπορεί με τα λόγια και τη μουσική να μαγεύει τους ακροατές του. Κατά κάποιο τρόπο ο Φήμιος εκπροσωπεί μέσα στο έργο και την εικόνα που έχει ο ίδιος ο Όμηρος για τον εαυτό του και για τις ικανότητές του.

Ο λόγος του Τηλέμαχου προς την Πηνελόπη (στίχοι 384-400):  ο λόγος χωρίζεται σε τρία μέρη: Α) ο Τηλέμαχος λέει στη μητέρα του να μην μαλώνει τον αοιδό για τα τραγούδια του, γιατί οι άνθρωποι προτιμούν πάντα να ακούν τα τελευταία τραγούδια της μόδας. Β) Την συμβουλεύει να αποδεχτεί επιτέλους ότι ο πατέρας του έχει πεθάνει. Γ) Της δίνει εντολή να επιστρέψει στο δωμάτιό της και να ασχοληθεί με γυναικείες δουλειές.

Ο λόγος του Τηλέμαχου προς τους μνηστήρες (410-424) έχει την εξής δομή: Α) Πρώτα τους λέει να συνεχίσουν την απόλαυση του φαγητού και της μουσικής. Β) Δεύτερον, τους ανακοινώνει ότι πρόκειται να συγκαλέσει συνέλευση στην αγορά, για να καταγγείλει μπροστά σε όλους τη συμπεριφορά των μνηστήρων. Γ) Τρίτον, τους προειδοποιεί ότι αν συνεχίσουν την ίδια συμπεριφορά, θα τους τιμωρήσει στο μέλλον ο Δίας (προοικονομία).

Αντίνοος και Ευρύμαχος:  μέσα στο κείμενο εκπροσωπούν τον κακό και τον καλό μνηστήρα. Ο Αντίνοος προσβάλλει τον Τηλέμαχο, ενώ ο Ευρύμαχος είναι πιο ευγενικός και λέει πως ο Τηλέμαχος έχει και αυτός δίκιο.

Ο λόγος του Τηλέμαχου προς τον Αντίνοο (433-444): χωρίζεται κι αυτός σε τρία μέρη: Α) ο Τηλέμαχος παραδέχεται ότι θα ήθελε να γίνει βασιλιάς της Ιθάκης, γιατί αυτό σημαίνει τιμές και πλούτη. Β) Από την άλλη μεριά δέχεται ότι μπορεί να υπάρχει και κάποιος πιο άξιος από αυτόν. Γ) Σε κάθε περίπτωση έχει την απαίτηση να είναι τουλάχιστον αφεντικό στο σπίτι του.

Ο λόγος του Τηλέμαχου προς τον Ευρύμαχο (460-466): ο Τηλέμαχος απαντά με μια δόση πονηριάς στον Ευρύμαχο.  Αποφεύγει να του πει ότι ο Μέντης ήταν στην πραγματικότητα ένας θεός  που του αποκάλυψε ότι ο Οδυσσέας είναι ζωντανός. Αντίθετα λέει ότι δήθεν δεν πιστεύει πια ότι θα γυρίσει ο πατέρας του. Επιπλέον λέει στον Ευρύμαχο ότι τάχα δεν εμπιστεύεται όσους λένε ότι ο πατέρας του ζει, ακόμη κι αν είναι μάντεις. Με όλα αυτά θέλει να καθησυχάσει τους μνηστήρες, για να μην καταλάβουν τίποτα από το σχέδιο που ετοιμάζει.

Το θέμα της εξουσίας στην Ιθάκη: η κατάσταση της εξουσίας στην Ιθάκη είναι πολύ περίεργη. Οδυσσέας λείπει και δεν υπάρχει νόμιμος βασιλιάς. Σε κανονική περίπτωση ο νόμιμος διάδοχός του θα ήταν ο γιος του, ο Τηλέμαχος, αλλά αυτός ακόμη είναι ανήλικος και η εξουσία του αμφισβητείται. Ο ίδιος παραδέχεται ότι μπορεί και κάποιος άλλος να γίνει βασιλιάς. Από την άλλη η Πηνελόπη, αν παντρευτεί, θα λύσει το πρόβλημα, αφού ο σύζυγός της θα γίνει βασιλιάς. Ωστόσο η Πηνελόπη αρνείται, με αποτέλεσμα να υπάρχει κενό εξουσίας στο νησί. Αυτό εξυπηρετεί τον Οδυσσέα, ο οποίος όταν επιστρέψει, θα διεκδικήσει και πάλι τη θέση του βασιλιά στο νησί.

Οι γυναίκες στο έργο:  μέσα στο κείμενο έχουμε στοιχεία για τη θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή. Κανονικά η γυναίκα,  ακόμη κι αν πρόκειται για μία βασίλισσα, όπως η Πηνελόπη, πρέπει να μένει μέσα στο δωμάτιό της και να ασχολείται με τις γυναικείες δουλειές και κυρίως με την κατασκευή ενδυμάτων για την οικογένεια. Αν είναι δούλα, πρέπει επιπλέον να ασχολείται με το στρώσιμο του κρεβατιού, το μεγάλωμα των μικρών παιδιών, τη συνοδεία των αφεντικών και άλλες δουλειές. Την εξουσία μέσα στο σπίτι την έχουν οι άντρες.

Ιδεολογικά στοιχεία: λέγονται τα στοιχεία του έργου που σχετίζονται με τα ήθη και τα έθιμα και τις αντιλήψεις των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Τα κυριότερα από αυτά τα στοιχεία στο κομμάτι που διαβάσαμε είναι τα εξής: Α) η δευτερεύουσα θέση των γυναικών στο σπίτι και την κοινωνία. Β) Ο  ανταγωνισμός για τη θέση του βασιλιά σε έναν τόπο και ο ρόλος της συνέλευσης του λαού. Γ) Ο θεσμός της δουλείας. Δ) Η αξία των χρησμών και των μάντεων. Ε)  Η θέση των αοιδών στο παλάτι. Στ) Η χρήση των βοδιών  και γενικά η ανταλλαγή προϊόντων αντί για τα νομίσματα που χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα. Ζ) Η ανατροφή των παιδιών από τις δούλες (παραμάνες = αυτές που βρίσκονται δίπλα στη μάνα).

Στοιχεία του υλικού πολιτισμού: λέγονται αυτά τα οποία σχετίζονται με υλικά αντικείμενα  και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Κυριότερα τέτοια στοιχεία είναι τα εξής: Α) Τα διαμερίσματα των γυναικών στο υπερώο ( πάνω όροφος). Β) Η ψηλή σκάλα από την οποία κατεβαίνει η Πηνελόπη μαζί με τις υπηρέτριες και η κολώνα που κρατάει τη στέγη. Γ) Η μαντίλα που φοράει η Πηνελόπη. Δ) Το κρασί και το φαγητό των μνηστήρων. Ε) Η ρόκα και ο αργαλειός, με τα οποία οι γυναίκες κατασκευάζουν τα ρούχα της οικογένειας. Στ) Το δωμάτιο του Τηλέμαχου που βλέπει στην περιφραγμένη αυλή. Ζ) Οι δάδες που κρατά η Ευρύκλεια για φωτισμό. Η) Η φλοκάτη, με την οποία είναι σκεπασμένος ο Τηλέμαχος.

Οδύσσεια, εκτεταμένη αφήγηση των στίχων της ραψωδίας α 109-173 και 174-360

Οδύσσεια, εκτεταμένη αφήγηση των στίχων της ραψωδίας α 109-173 και 174-360

Η θεά Αθηνά βάζει σε εφαρμογή το πρώτο μέρος του σχεδίου των θεών να βοηθήσουν τον Οδυσσέα. Φορά τα χρυσά της σανδάλια πάνω στον Όλυμπο, παίρνει το κοντάρι της και πηγαίνει  πετώντας στην Ιθάκη για να βρει τον Τηλέμαχο. Η θεά Αθηνά  παίρνει τη μορφή του Μέντη, ο οποίος ήταν άρχοντας των κατοίκων της Τάφου, ενός νησιού κοντά στην Ιθάκη. Η Αθηνά βρίσκει στην αυλή τους μνηστήρες να παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια, να πίνουν κρασί και να τρώνε κρέατα, όλα από την περιουσία του Οδυσσέα. Ο Τηλέμαχος είναι και αυτός παρών και σκέφτεται μέσα του στεναχωρημένος την απουσία του πατέρα του, ο οποίος θα μπορούσε να βάλει σε τάξη τους μνηστήρες. Μόλις βλέπει τον ξένο που κατέφτασε, δηλαδή τη μεταμορφωμένη Αθηνά, αμέσως τρέχει  να τον προϋπαντήσει για να του προσφέρει φιλοξενία. Ο Τηλέμαχος πήρε τον ξένο μέσα στο σπίτι, μακριά από τους μνηστήρες, τον έβαλε να καθίσει σε έναν θρόνο, για να τον περιποιηθεί το υπηρετικό προσωπικό, και δίπλα του κάθισε κι ο ίδιος, θέλοντας να τον ρωτήσει αν ξέρει τίποτα για τον πατέρα του. Οι υπηρέτες τούς έφεραν να φάνε και να πιούνε, αλλά σε λίγο μπήκαν και οι μνηστήρες για να συνεχίσουν το γλέντι τους μέσα στο σπίτι. Αφού οι μνηστήρες χόρτασαν από φαγητό και πιοτό, στη συνέχεια ζήτησαν τραγούδι, μουσική και χορό. Οι υπηρέτες έφεραν μια κιθάρα και την έδωσαν στον Φήμιο,  ο οποίος ήταν  ο αοιδός που έμενε στο παλάτι του Οδυσσέα. Αν και ο Φήμιος δεν συμπαθούσε τους μνηστήρες, ήταν αναγκασμένος να τραγουδά με την κιθάρα του για χάρη τους. Την ίδια ώρα ο Τηλέμαχος στράφηκε προς τον ξένο και προσπάθησε να του μιλήσει στα κρυφά. Ο Τηλέμαχος εκφράζει στον ξένο τα παράπονά του για τη συμπεριφορά των μνηστήρων, την απογοήτευσή του για την απουσία του πατέρα του Οδυσσέα και ρωτά τον ξένο ποιος είναι, από πού είναι και πώς ήρθε. Η Αθηνά/Μέντης  του απαντά πως ήρθε από το νησί Τάφο με ένα καράβι, το οποίο κουβαλά σίδηρο, και με κατεύθυνση την Κύπρο, όπου σκοπεύει να ανταλλάξει το σίδηρο με χαλκό. Ισχυρίζεται δηλαδή πως είναι έμπορος. Επίσης ισχυρίζεται πως είναι πατρικός φίλος και με τον Οδυσσέα και με τον Λαέρτη από παλιά. Βεβαιώνει τον Τηλέμαχο πως ο πατέρας του δεν έχει πεθάνει, αλλά κάπου στη μέση του πελάγους κάτι τον εμποδίζει για να φτάσει στην πατρίδα του. Του λέει επίσης ότι ο Οδυσσέας σίγουρα θα φτάσει στην Ιθάκη, γιατί είναι πολυμήχανος και θα βρει τον τρόπο. Ο ξένος, δηλαδή η Αθηνά, παρατηρεί ότι ο Τηλέμαχος μοιάζει πολύ με τον πατέρα του στην όψη και τον ρωτά, σαν να μην ξέρει, εάν οι ξένοι που είναι μαζεμένοι στο σπίτι του Οδυσσέα γιορτάζουν κάτι ή απλώς τρώνε την περιουσία, γιατί του φαίνονται ξεδιάντροποι. Ο Τηλέμαχος αποκαλύπτει την αλήθεια για τους μνηστήρες και ο ξένος απαντά πως αν ήταν εκεί ο Οδυσσέας, θα είχε εξολοθρεύσει τους μνηστήρες. Η Αθηνά, όπως είχε σχεδιάσει, συμβουλεύει τον Τηλέμαχο να συγκεντρώσει όλους τους κατοίκους της Ιθάκης και μπροστά σε όλο τον κόσμο να πει τι συμβαίνει στο σπίτι του και να ζητήσει από τους μνηστήρες να φύγουν. Ο ίδιος ο Τηλέμαχος πρέπει να ετοιμάσει ένα πλοίο και να πάει πρώτα στην Πύλο, για να δει τον Νέστορα, και μετά στην Σπάρτη για να δει τον Μενέλαο, ο οποίος γύρισε στην πατρίδα τελευταίος από όλους τους Αχαιούς. Αν ακούσει από αυτούς ότι ο πατέρας του ζει, τότε να κάνει υπομονή και να τον περιμένει. Αν ακούσει ότι πέθανε, να του φτιάξει ένα μνήμα, να δώσει τη μητέρα του για γάμο σε έναν άνδρα και ο ίδιος να σκοτώσει τους μνηστήρες, για να αποκαταστήσει την τιμή της οικογένειας και να κερδίσει αιώνια φήμη, όπως ο Ορέστης που εκδικήθηκε τον θάνατο του πατέρα του Αγαμέμνονα. Στη συνέχεια ο ξένος ανακοινώνει πως θα φύγει. Ο Τηλέμαχος υπόσχεται πως θα ακούσει τις συμβουλές του και τον παρακαλεί να μείνει λίγο ακόμη για να τον φιλοξενήσει, να πλυθεί και να του δώσει δώρα, αλλά ο ξένος  λέει πως είναι βιαστικός. Τότε ξαφνικά μεταμορφώνεται σε πουλί και φεύγει πετώντας από ένα άνοιγμα στη στέγη. Ο Τηλέμαχος αμέσως κατάλαβε πως ο ξένος ήταν στην πραγματικότητα κάποιος θεός και έτσι η καρδιά του γέμισε με θάρρος.

Ερωτήσεις:

1.Πού έχουμε προοικονομία;

2.Πού έχουμε επική ειρωνεία;

3.Ποιοι τρόποι εμφάνισης των θεών παρουσιάζονται στο κείμενο;

4.Τι περιλαμβάνει ένα συμπόσιο, όπως φαίνεται από όσα κάνουν οι μνηστήρες;

5.Τι περιλαμβάνει το έθιμο της φιλοξενίας σύμφωνα με το κείμενο;

6.Ποια στοιχεία του υλικού πολιτισμού αναφέρονται στο κείμενο;

7.Ποιες οδηγίες δίνει η Αθηνά/Μέντης στον Τηλέμαχο;

8.Ποια στοιχεία ανθρωπομορφισμού των θεών έχουμε;

Οδύσσεια ραψωδία α 26-108 (βασικός σχολιασμός)

Οδύσσεια ραψωδία α 26-108

Κύριο θέμα:  οι θεοί συνεδριάζουν στον Όλυμπο και παίρνουν σημαντικές αποφάσεις για την τύχη του Οδυσσέα.

Περιεχόμενο: Ο Ποσειδώνας που εμποδίζει την επιστροφή του Οδυσσέα, επειδή είναι θυμωμένος για την τύφλωση του γιου του, του Κύκλωπα Πολύφημου, λείπει μακριά στους Αιθίοπες, όπου συμμετέχει σε θυσίες προς τιμήν του. Οι υπόλοιποι θεοί, που είναι με το μέρος του Οδυσσέα, βρίσκουν την ευκαιρία να συνεδριάσουν στον Όλυμπο, για να δουν πώς θα βοηθήσουν τον ήρωα. Τον λόγο παίρνει πρώτος ο Δίας, ο οποίος αναφέρεται στον φόνο του Αγαμέμνονα από τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα, την γυναίκα του. Στη συνέχεια αναφέρει πώς ο Αίγισθος και η Κλυταιμνήστρα με τη σειρά τους θανατώθηκαν από τον Ορέστη, τον γιο του Αγαμέμνονα. Ο Δίας επισημαίνει ότι ο Αίγισθος προειδοποιήθηκε από τους θεούς να μην πειράξει τον Αγαμέμνονα και να μην  κάνει σχέση με την Κλυταιμνήστρα, αλλά δεν τους άκουσε και έπαθε συμφορά. Οι άνθρωποι, λέει ο Δίας, κατηγορούν τους θεούς για όσα παθαίνουν, αλλά στην πραγματικότητα φταίνε οι ίδιοι. Μετά, τον λόγο παίρνει η Αθήνα που λέει ότι η περίπτωση του Οδυσσέα είναι διαφορετική από αυτήν του Αίγισθου. Ο Οδυσσέας δεν έχει κάνει τίποτα, έχει προσφέρει πολλές θυσίες στους θεούς και κρατιέται παρά τη θέλησή του στο νησί Ωγυγία, από τη νύμφη Καλύψω. Επιθυμεί να γυρίσει στην πατρίδα του και στην οικογένειά του και μες στην απελπισία του σκέφτεται ακόμη και τον θάνατο. Ο Δίας ξαναπαίρνει το λόγο και επισημαίνει στην Αθηνά πως δεν ξέχασε  τις θυσίες που έκανε ο Οδυσσέας προς τους θεούς, ούτε τη σοφία του. Απλά μέχρι τώρα ο Ποσειδώνας ήταν θυμωμένος για την τύφλωση του γιου του Κύκλωπα από τον Οδυσσέα. Ωστόσο κάποια στιγμή ο Ποσειδώνας θα υποχωρήσει και ο Οδυσσέας θα γυρίσει στην Ιθάκη. Η Αθηνά ξαναπαίρνει τον λόγο και λέει πως έχει έτοιμο ένα σχέδιο:  ο Ερμής να πάει στην Καλυψώ και να της πει να αφήσει αμέσως τον Οδυσσέα ελεύθερο, ενώ η ίδια θα πάει στην Ιθάκη και θα παρακινήσει τον Τηλέμαχο να συγκαλέσει συνέλευση του λαού της Ιθάκης και να διαμαρτυρηθεί για τη συμπεριφορά των μνηστήρων. Στη συνέχεια θα πει στον Τηλέμαχο να πάει στην Σπάρτη και στην Πύλο, όπου θα βρει τον Μενέλαο και τον Νέστορα αντίστοιχα, για να μάθει πληροφορίες σχετικά με την τύχη του πατέρα του.

Σημαντικότερα σχόλια

-Οι Αιθίοπες ήταν λαός της Αφρικής που αγαπούσε ιδιαίτερα τον Ποσειδώνα. Το όνομά τους σημαίνει μαυριδεροί, από το χρώμα του δέρματός τους.

-

Εκατόμβη στην κυριολεξία είναι θυσία εκατό βοδιών, αλλά γενικότερα δηλώνει κάθε πλούσια  θυσία.

-Αγαμέμνονας, Κλυταιμνήστρα, Αίγισθος, Ορέστης:  ο Αγαμέμνονας βασιλιάς των Μυκηνών ή του Άργους είχε ως σύζυγο την Κλυταιμνήστρα.  Όσο έλειπε στην Τροία, η Κλυταιμνήστρα σύναψε δεσμό με τον Αίγισθο και, όταν ο Αγαμέμνονας επέστρεψε πίσω, τον δολοφόνησαν. Στη συνέχεια ο γιος του Αγαμέμνονα Ορέστης θανάτωσε τον Αίγισθο και τη μητέρα του Κλυταιμνήστρα για να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα του.

-Ατρείδης:  οι Ατρείδες, δηλαδή οι γιοι του Ατρέα, ήταν δύο, ο Αγαμέμνονας και ο Μενέλαος. Εδώ, στον στίχο 41 εννοείται ο Αγαμέμνονας.

-Μοίρα: η μοίρα ορίζει σε κάθε άνθρωπο τι πρόκειται να του συμβεί, αλλά  αν ο άνθρωπος κάνει αμαρτίες, τότε παθαίνει πράγματα ακόμη χειρότερα από όσα του είχε ορίσει η μοίρα, όπως έπαθε εδώ ο Αίγισθος.

-Ο Ερμής έχει δύο βασικές λειτουργίες:  είναι αγγελιοφόρος των θεών και ψυχοπομπός των νεκρών, δηλαδή δίνει οδηγίες στις ψυχές τους στον Κάτω Κόσμο. Επίσης αποκαλείται συχνά αργοφονιάς, επειδή σκότωσε το τέρας Άργος.

-Κρονίδης: εδώ είναι ο Δίας ως γιος του Κρόνου. Γιοι του Κρόνου ήταν επίσης ο Ποσειδώνας και ο Πλούτωνας.

-Ο Άτλαντας ήταν τιτάνας που κρατούσε στον ώμο του τον ουρανό. Από αυτόν πήρε το όνομά του ο Ατλαντικός Ωκεανός. Κόρη του Άτλαντα ήταν η Καλυψώ.

-Αργείοι, Αχαιοί, Δαναοί είναι τα τρία ονόματα των Ελλήνων στον Όμηρο. Το όνομα Έλληνες καθιερώθηκε για τον ελληνικό λαό μετά την εποχή του Ομήρου.

-

Ο Ποσειδώνας εκτός από θεός της θάλασσας ήταν και θεός των σεισμών, γι’ αυτό και αποκαλείται κοσμοσείστης, δηλαδή αυτός που ταρακουνά  τον κόσμο.

-

Ανθρωπομορφισμός λέγεται η συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να φαντάζονται τους θεούς τους σαν ανθρώπους. Οι θεοί τρώνε, πίνουν, κοιμούνται, έχουν συναισθήματα όπως οι άνθρωποι, μόνο που είναι πολύ πιο δυνατοί και δεν πεθαίνουν.

-Οι θεοί  επικοινωνούν με τους ανθρώπους με τρεις τρόπους: α) εμφανίζονται μεταμορφωμένοι σε άνθρωπο, β) εμφανίζονται με την πραγματική τους μορφή, γ) μιλάνε μέσα στο νου των ανθρώπων και τους δίνουν οδηγίες.

-Προοικονομία: στους στίχους 89-92  ο Δίας προβλέπει ότι ο Ποσειδώνας κάποια στιγμή θα υποχωρήσει και ο Οδυσσέας θα γυρίσει πίσω στην Ιθάκη. Αυτά τα γεγονότα πράγματι θα συμβούν παρακάτω στο έργο. Όταν ο ποιητής προετοιμάζει τον αναγνώστη από πριν για το τι θα συμβεί στη συνέχεια του έργου, αυτό λέγεται προοικονομία.

-Τυπικά επίθετα: πολλές φορές τα πρόσωπα και τα πράγματα στα ομηρικά ποιήματα συνοδεύονται από ένα  επίθετο που τονίζει κάποια ιδιότητα η κάποιο χαρακτηριστικό τους. Αυτά τα επίθετα λέγονται τυπικά επίθετα. Παραδείγματος χάρη θεϊκός Οδυσσέας, πλατύς ουρανός.

Δομή, θέματα και κυριότερα σημεία σχολιασμού στο προοίμιο της Οδύσσειας (ραψωδία α 1-25)

Δομή, θέματα και κυριότερα σημεία σχολιασμού στο προοίμιο της Οδύσσειας (ραψωδία α  1-25)

Προοίμιο: ονομάζουμε τον πρόλογο ενός λογοτεχνικού έργου, όπου ο ποιητής εκθέτει το γενικό περιεχόμενο και τα κυριότερα θέματα που θα αναπτύξει στη συνέχεια του έργου.

Μούσα:  είναι η θεότητα που εμπνέει τους ποιητές. Αλλού αναφέρονται 9 Μούσες, καθεμιά από τις οποίες προστατεύει και μία άλλη τέχνη ή επιστήμη. Μούσα της επικής ποίησης είναι η Καλλιόπη. Οι Μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, δηλαδή της θεότητας της μνήμης, η οποία βοηθούσε τους ποιητές στην απομνημόνευση στίχων.

Δομή του προοιμίου της Οδύσσειας:

- Στο πρώτο μέρος μιλά ο ποιητής. Αναφέρει τον πρωταγωνιστή του έργου του (άντρα). Αν και δεν τον αναφέρει ονομαστικά,  οι αναγνώστες καταλαβαίνουν για ποιον πρόκειται από τις βασικές του ιδιότητες που αναφέρονται, δηλαδή ότι ήταν πολυμήχανος, πολυταξιδεμένος, ότι πήρε μέρος στον πόλεμο της Τροίας, ότι έχασε τους συντρόφους του που έφαγαν τα βόδια του ήλιου και τιμωρήθηκαν.

- Στο δεύτερο μέρος μιλά η Μούσα. Μας αναφέρει από πού θα ξεκινήσει την ιστορία  της επιστροφής του Οδυσσέα. Θα ξεκινήσει από τη στιγμή που ο ήρωας έχει φτάσει στο νησί της Καλυψώς, η οποία τον κρατά παρά τη θέλησή του. Ο Οδυσσέας επιθυμεί να γυρίσει στην πατρίδα και την  γυναίκα του. Επίσης η Μούσα μάς αναφέρει ότι όλοι οι θεοί είναι υπέρ του Οδυσσέα εκτός από τον Ποσειδώνα που είναι θυμωμένος για την τύφλωση  του γιου του, του Κύκλωπα.

Θεϊκός Οδυσσέας: πολλοί ήρωες αποκαλούνται από τον Όμηρο θεϊκοί, όχι επειδή κατάγονται από τους θεούς, αλλά επειδή είναι προικισμένοι με εξαιρετικές ικανότητες.

In medias res:  είναι η αφηγηματική τεχνική να ξεκινάς την αφήγηση μιας ιστορίας όχι από την αρχή, αλλά από ένα κρίσιμο σημείο της. Αυτό κάνει εδώ η Μούσα που ξεκινά την αφήγησή της Οδύσσειας όχι από την ημέρα που αναχώρησε Οδυσσέας από την Τροία, αλλά από τη στιγμή που βρίσκεται ήδη στο νησί της Καλυψώς.

Σχήμα του κύκλου: ονομάζεται μια αφηγηματική τεχνική με την οποία ένα κείμενο ή ένα κομμάτι ενός κειμένου αρχίζει και τελειώνει με τον ίδιο περίπου τρόπο. Εδώ το πρώτο μέρος του προοιμίου, όπου μιλά ο ποιητής, ξεκινά και κλείνει με μια επίκληση στη Μούσα (στ. 1, Μούσα, στ. 12, θεά).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

1. Τι είναι τα έπη και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου ανήκουν στα λεγόμενα έπη. Η λέξη έπος έχει τη γενική σημασία «λόγος» ή «διήγηση», γιατί βγαίνει από το ρήμα ἔπω που σημαίνει «λέγω». Στη δική μας περίπτωση η λέξη έπος δηλώνει ένα αφηγηματικό ποίημα που έχει συνήθως μεγάλη έκταση. Το έπος μπορεί να μας αφηγείται μύθους, δηλαδή να είναι μυθολογικό, να μας διδάσκει, δηλαδή να είναι διδακτικό, ή να αφηγείται τις ιστορίες ηρώων, δηλαδή να είναι ηρωικό.

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου είναι ηρωικά έπη, επειδή αφηγούνται τα υποτιθέμενα κατορθώματα των ηρώων μιας παλιάς εποχής. Στα έργα αυτά εμφανίζονται και οι θεοί, οι οποίοι συνυπάρχουν μαζί με τους ανθρώπους και συχνά κατευθύνουν τη δράση τους. Το ηρωικό έπος έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: α)  παρουσιάζει μυθικά γεγονότα που δήθεν έγιναν στο παρελθόν σαν να ήταν αληθινά και β) έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, δηλαδή εκφράζει τις απόψεις και τις αντιλήψεις ολόκληρης της κοινωνίας και όχι μόνο του ποιητή.

2. Τι είναι ο επικός κύκλος και ο τρωικός κύκλος

Με τον όρο επικός κύκλος ή αλλιώς κύκλια έπη ονομάζουμε το σύνολο  των αρχαίων ελληνικών μύθων όπως τραγουδήθηκαν από τους ποιητές. Μέρος του επικού κύκλου είναι ο τρωικός κύκλος που αναφέρεται ειδικά μόνο στα γεγονότα του Τρωικού Πολέμου. Μέρος του τρωικού κύκλου είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Εκτός από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια υπήρχαν στην αρχαιότητα και πολλά άλλα επικά ποιήματα που αφηγούνταν θέματα από τον Τρωικό  Πόλεμο, αλλά δυστυχώς δεν μας σώθηκαν και τα γνωρίζουμε μόνο από περιλήψεις. Τέτοια ποιήματα ήταν για παράδειγμα η Μικρά Ιλιάς, η Ιλίου Πέρσις κ.ά. Ανάμεσα σ’ αυτά τα ποιήματα ήταν και οι λεγόμενοι Νόστοι, οι οποίοι περιέγραφαν πώς επέστρεψαν οι διάφοροι ήρωες στην Ελλάδα μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου.  Ένας τέτοιος νόστος (= επιστροφή) είναι και η Οδύσσεια του Ομήρου, αφού περιγράφει την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.

3. Πότε γράφτηκαν τα έπη του Ομήρου και ποια είναι η σχέση τους με την ιστορία

Τα έπη του Ομήρου γράφτηκαν κατά τη λεγόμενη Γεωμετρική Εποχή, η οποία απλώνεται ανάμεσα στο 1100 και 700 προ Χριστού.  Η Γεωμετρική Εποχή ονομάζεται έτσι, επειδή τα αγγεία της περιόδου  αυτής είναι διακοσμημένα συνήθως με γεωμετρικά σχήματα. Στη διάρκεια της Γεωμετρικής Εποχής οι Έλληνες δημιούργησαν πόλεις μακριά από την κυρίως Ελλάδα. Οι πόλεις αυτές ονομάζονται αποικίες  και όλο αυτό το ιστορικό φαινόμενο ονομάζεται αποικισμός. Υπήρξαν δύο διαδοχικοί αποικισμοί.  Ο Α΄ Αποικισμός  έγινε κατά τον 11ο και 10ο αιώνα π.Χ. και οι Έλληνες στη διάρκειά του ίδρυσαν αποικίες στα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας και σε πολλά από τα νησιά του Αιγαίου που βρίσκονται κοντά σ’ αυτά τα παράλια. Τα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας ονομάζονται συνήθως και Ιωνία, από το όνομα των  Ιώνων, μιας σημαντικής ελληνικής φυλής. Ο Β΄ Αποικισμός κράτησε από τον 8ο ως τον 6ο αιώνα π.Χ. και στη διάρκειά του οι Έλληνες  ίδρυσαν αποικίες στα παράλια της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Ο Όμηρος πρέπει να έζησε στα τέλη της Γεωμετρικής Εποχής και στη διάρκεια του Β΄ Αποικισμού και συγκεκριμένα στα τέλη του 8ου αιώνα και στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ.

Η επική ποίηση και ιδιαίτερα η ηρωική επική ποίηση γεννήθηκε στα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας όπου οι Έλληνες των αποικιών τραγουδούσαν με νοσταλγία και υπερηφάνεια τα κατορθώματα μεγάλων παλαιών ηρώων του ελλαδικού χώρου, δηλαδή της πατρίδας από την οποία έφυγαν. Ταυτόχρονα την ίδια εποχή οι Έλληνες, λόγω του αποικισμού αλλά και του εμπορίου, ταξίδευαν σε πολλά μακρινά μέρη με τα πλοία τους, αντιμετωπίζοντας πολλούς κινδύνους, αλλά γνωρίζοντας και πολλά θαυμαστά καινούργια πράγματα και λαούς. Όλες αυτές τις εμπειρίες τις μετέτρεψαν σε μύθους. Ο Οδυσσέας  δεν είναι μόνο πολεμιστής,  αλλά είναι ακριβώς και ένας ναυτικός, ο οποίος επιστρέφει στην πατρίδα του μετά από πολλά χρόνια και έχοντας να αντιμετωπίσει πάρα πολλούς κινδύνους στη θάλασσα.  Είναι δηλαδή ένας ξενιτεμένος,  ο οποίος νιώθει τον πόνο για την  επιστροφή στην πατρίδα (νοσταλγία).

Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να κάνουμε μια πολύ σημαντική παρατήρηση. Οι ήρωες του Ομήρου υποτίθεται ότι έζησαν πολλούς αιώνες πριν από τον Όμηρο σε μία εποχή που ονομάζεται Μυκηναϊκή (1600-1200 π.Χ.), επειδή η σημαντικότερη πόλη της Μυκηναϊκής Εποχής ήταν οι Μυκήνες στην Πελοπόννησο,  η πατρίδα του Αγαμέμνονα. Ωστόσο ο Όμηρος στα έργα του εκφράζει κυρίως τα έθιμα, τα ήθη, τους θεσμούς και τον πολιτισμό της δικής του εποχής, δηλαδή της Γεωμετρικής Εποχής και του αποικισμού. Μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις χρησιμοποιεί μέσα στα κείμενά του στοιχεία που πραγματικά προέρχονται μέσω της παράδοσης από τη Μυκηναϊκή Εποχή.

4. Τι ήταν οι αοιδοί, οι ραψωδοί και ποια η θέση του Ομήρου

Οι παλιότεροι επικοί ποιητές ονομάζονται αοιδοί, από το ρήμα ἀείδω ή ᾄδω που σημαίνει «τραγουδώ». Από το ίδιο ρήμα βγαίνει και η λέξη ωδή που σημαίνει «τραγούδι» (πβ. ωδείο). Οι αοιδοί τραγουδούσαν τα ποιήματά τους με τη συνοδεία κιθάρας ή λύρας. Ήταν ικανοί να δημιουργούν στη στιγμή καινούργια ποιήματα,  δηλαδή να αυτοσχεδιάζουν προφορικά. Ωστόσο η ικανότητά τους αυτή δεν ήταν τυχαία. Οι αοιδοί μάθαιναν την τέχνη του αυτοσχεδιασμού μαθητεύοντας για πολλά χρόνια  κοντά σε αοιδούς μεγαλύτερης ηλικίας. Για να μπορούν να φτιάχνουν ευκολότερα τα ποιήματά τους μάθαιναν απέξω τους μύθους και έτοιμους στίχους, φράσεις  ή και ολόκληρες σκηνές, καθώς και συνδυασμούς επιθέτων και ουσιαστικών. Όλα αυτά προέρχονταν από την παράδοση αιώνων και ήταν μία τέχνη απαιτητική. Γι’ αυτό και ο ποιητής ζητούσε πάντοτε τη βοήθεια της Μούσας, της θεάς δηλαδή που υποτίθεται ότι προστάτευε την ποίηση και τους ποιητές. Οι αοιδοί  έφτιαχναν τα ποιήματά τους σε έναν ειδικό στίχο που ονομάζεται εξάμετρος στίχος και είχε διαμορφωθεί έτσι από την παράδοση, ώστε να διευκολύνει την απομνημόνευση και την προφορική σύνθεση. Οι αοιδοί τραγουδούσαν συνήθως καθισμένοι και κρατώντας τη λύρα. Τραγουδούσα στη διάρκεια συμποσίων στα ανάκτορα (=παλάτια)  και στα σπίτια των ευγενών, δηλαδή των αριστοκρατών και των πλουσίων.

Τους αοιδούς τους διαδέχτηκαν οι ραψωδοί στα τέλη του 8ου αιώνα. Το όνομά τους βγαίνει από το ρήμα ράπτω (=ράβω) και τη λέξη ωδή (=τραγούδι), άρα ραψωδοί ήταν στην κυριολεξία αυτοί που έραβαν, δηλαδή συναρμολογούσαν τραγούδια. Οι ποιητές αυτοί συναρμολογούσαν καινούργια ποιήματα με υλικό  που έπαιρναν από προηγούμενους ποιητές,  δηλαδή από τους αοιδούς.  Δεν τραγουδούσαν τα ποιήματά τους με συνοδεία κιθάρας ή λύρας όπως  οι αοιδοί, αλλά απλώς τα απήγγειλαν ρυθμικά, συνήθως όρθιοι και κρατώντας ένα ραβδί ως σύμβολο εξουσίας δοσμένης από τους θεούς. Δεν ζούσαν σε ανάκτορα, αλλά πήγαιναν από τόπο σε τόπο και παρουσίαζαν τα έπη σε χώρους ανοιχτούς, κυρίως στις μεγάλες ελληνικές γιορτές, όπου και διαγωνίζονταν μεταξύ τους για το ποιος θα πάρει το βραβείο στους ραψωδικούς αγώνες. Τα ποιήματα που κατέληξαν συνήθως να λένε στους αγώνες ήταν ακριβώς τα έργα του Ομήρου.

Ο ίδιος ο Όμηρος θεωρείται συνήθως ραψωδός,αλλά στην πραγματικότητα δεν φαίνεται να ανήκει ακριβώς ούτε στη μία, ούτε στην άλλη κατηγορία  ποιητών. Έφτιαχνε τα δικά του ποιήματα και δεν συναρμολογούσε παλιότερα ποιήματα όπως οι ραψωδοί, αλλά από την άλλη κρατούσε ραβδί και πήγαινε από τόπο σε τόπο. Πρέπει να είναι ο πρώτος Έλληνας ποιητής που χρησιμοποίησε την γραφή για να καταγράψει τα ποιήματά του. Δεν γνωρίζουμε αν ήξερε να γράφει ο ίδιος ή αν υπαγόρευε όσα συνέθετε προφορικά σε κάποιον γραμματέα. Η χρήση της γραφής τον διευκόλυνε στο να φέρει την επική ποιητική τέχνη σε καινούργια καλλιτεχνικά επίπεδα. Έτσι είναι ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος όλων των επικών ποιητών. Ήδη στην αρχαιότητα δεν γνώριζαν πού γεννήθηκε και έτσι επτά πόλεις διεκδικούσαν την τιμή να είναι  η πατρίδα του. Οι πιο πιθανές πατρίδες του Ομήρου φαίνεται ότι ήταν η Σμύρνη στα παράλια της Μικράς Ασίας και η Χίος.   

5. Το λεγόμενο ομηρικό ζήτημα ή πρόβλημα

Ήδη ορισμένοι αρχαίοι φιλόλογοι αμφέβαλαν εάν η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δημιουργήθηκαν από τον ίδιο ποιητή, επειδή τα δύο έπη παρουσιάζουν αρκετές διαφορές στο περιεχόμενο, το ύφος και το λεξιλόγιο. Στα νεότερα χρόνια  πολλοί φιλόλογοι αμφισβήτησαν ακόμη  και την ύπαρξη του ίδιου του Ομήρου και θεώρησαν το ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δεν δημιουργήθηκαν από έναν ποιητή, αλλά από πολλούς διαδοχικούς ποιητές, οι οποίοι συνεχώς προσέθεταν επεισόδια σε ένα αρχικό υλικό. Σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία  των φιλολόγων θεωρεί ότι ο Όμηρος πράγματι υπήρξε και ότι πιθανότατα συνέγραψε και τα δύο έπη με τη βοήθεια της γραφής. Οι διαφορές που παρουσιάζουν τα δύο έργα οφείλονται πιθανώς στο γεγονός  ότι ο Όμηρος έγραψε την Ιλιάδα όταν ήταν νέος,  ενώ την Οδύσσεια όταν ήταν πια μεγάλος σε ηλικία. Γι’ αυτό και το πρώτο έπος είναι πιο πολεμικό, ενώ το δεύτερο πιο ειρηνικό και πιο ανθρώπινο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Όμηρος δεν εμπνεύστηκε από παλαιότερους ποιητές και από παλιότερα έργα της επικής παράδοσης. Ωστόσο διαμορφώνει το παραδοσιακό υλικό με έναν εντελώς δικό του τρόπο συμπυκνώνοντας τη δράση της Οδύσσειας σε 41 ημέρες.

6. Από που φαίνεται η αξία των ομηρικών επών

Α.  Από το γεγονός ότι νίκησαν το χρόνο και διασώθηκαν ολόκληρα, σε αντίθεση με τα άλλα ποιήματα του επικού κύκλου.

Β. Για πολλούς αιώνες ψυχαγωγούσαν τους αρχαίους Έλληνες στις μεγάλες γιορτές τους.

Γ.  Σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας αποτελούσαν κύριο μάθημα για τα παιδιά στο σχολείο.

Δ. Από αυτά οι Έλληνες, μικροί και μεγάλοι, μάθαιναν την ιστορία και τη θρησκεία τους και διδάσκονταν ηθικές αξίες.

Ε. Ακόμη και στα νεότερα χρόνια διδάσκονται στα σχολεία σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στ. Άσκησαν τεράστια επίδραση στην αρχαία ελληνική, στη ρωμαϊκή και τη νεότερη ευρωπαϊκή και παγκόσμια λογοτεχνία και τέχνη γενικότερα (ζωγραφική και γλυπτική).

Ζ. Ακόμη και σήμερα γοητεύουν τους αναγνώστες,  εμπνέουν τους καλλιτέχνες και προσφέρουν θέματα για τη δημιουργία ακόμη και κινηματογραφικών ταινιών ή σειρών.

7. Η έκταση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και η διαίρεση τους σε ραψωδίες

Η Ιλιάδα έχει έκταση πάνω από 15.500 στίχους και η Οδύσσεια πάνω από 12.000 στίχους. Διαιρέθηκαν όχι από τον ίδιο τον Όμηρο, αλλά από τους μεταγενέστερους φιλολόγους, σε 24 μέρη που ονομάζονται ραψωδίες. Τις ραψωδίες της Ιλιάδας τις σημειώνουμε με κεφαλαία γράμματα (Α-Ω),  ενώ αυτές της Οδύσσειας με μικρά (α-ω). Οι ραψωδίες έχουν τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

8. Κεντρικά θέματα της Οδύσσειας

Α. Ο αγώνας του Οδυσσέα επί δέκα χρόνια μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου να επιστρέψει στην πατρίδα του, την Ιθάκη.

Β. Η πίστη της γυναίκας του, της Πηνελόπης, η οποία όλα αυτά τα χρόνια τον περιμένει με υπομονή.

Γ. Ο αγώνας του γιου του, του Τηλέμαχου, να τον ξαναβρεί

Δ. Η απαίτηση μιας ομάδας αρχόντων, οι οποίοι στο έργο αποκαλούνται μνηστήρες, να παντρευτούν την Πηνελόπη  και να κληρονομήσουν ταυτόχρονα την βασιλεία στην Ιθάκη. Οι μνηστήρες κάθονται στο παλάτι του Οδυσσέα και τρώνε την περιουσία του.

Ε. Ο αγώνας του Οδυσσέα να κρατήσει τη θέση του βασιλιά, όταν επιστρέφει στην πατρίδα του, με αποτέλεσμα τη θανάτωση των μνηστήρων.

Στ. Όλα τα παραπάνω στοιχεία πιθανώς αντανακλούν ένα πρόβλημα της εποχής του Ομήρου,  δηλαδή την αμφισβήτηση της εξουσίας του βασιλιά από τους λεγόμενους ευγενείς ή αριστοκράτες, δηλαδή πλούσιους άρχοντες, οι οποίοι προσπαθούν να αποκτήσουν περισσότερη δύναμη για τον εαυτό τους.

9. Η διαίρεση της Οδύσσειας σε τρία μέρη

Οι φιλόλογοι χωρίζουμε την Οδύσσεια σε 3 μέρη:

1. Ραψωδίες α-δ. Πρωταγωνιστεί ο Τηλέμαχος στην Ιθάκη. Αυτό το κομμάτι ονομάζεται Τηλεμάχεια.

2. Ραψωδίες ε-ν.  Ο αγώνας του Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη. Το κομμάτι αυτό ονομάζεται νόστος (= επιστροφή).

3. Ραψωδίες ν-ω. Η άφιξη του Οδυσσέα στην Ιθάκη,  η συνάντηση με την Πηνελόπη και  ο φόνος των μνηστήρων με τη βοήθεια της Αθήνας και του Τηλέμαχου. Το κομμάτι αυτό ονομάζεται μνηστηροφονία.