ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΕΛ. 55-68

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΕΛ. 55-68

24.Σελ. 55 (Η πολιτική του Μανουήλ έναντι των Λατίνων): Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, ο Μανουήλ Κομνηνός έδωσε στους Λατίνους τα υψηλότερα αξιώματα; Ποια ήταν η αντίδραση των Ελλήνων;

Ο Μανουήλ προτίμησε τους Λατίνους α) επειδή οι Έλληνες ήταν μαλθακοί και θηλυπρεπείς, β) οι Λατίνοι ήταν αφοσιωμένοι και δυνατοί, γ) οι Λατίνοι εκπλήρωναν άριστα τα καθήκοντά τους. Οι Έλληνες μίσησαν τους Λατίνους, επειδή με τη συμπεριφορά του Μανουήλ αποκλείονταν από τα υψηλότερα αξιώματα του κράτους.

25.Σελ. 57. Ποια προνόμια παραχωρούσε το Χρυσόβουλο του 1082 στους Βενετούς;

α) Τους παραχωρούσε τα εργαστήρια μαζί με τους πάνω ορόφους στη συνοικία του Περάματος, β) τρεις σκάλες (αποβάθρες πλοίων) στην ίδια περιοχή, γ) τους έδινε το δικαίωμα να κάνουν εμπόριο με κάθε λογής εμπορεύματα σε όλα τα μεγάλα λιμάνια της αυτοκρατορίας, δ) τους απάλλασσε από την πληρωμή δασμών, ε) τους απάλλασσε από κάθε έλεγχο για τις δραστηριότητές τους.

26. Σελ. 59. (Ο Αλέξιος Α΄ και η πρώτη σταυροφορία). Γιατί ο Αλέξιος χρειαζόταν τη βοήθεια των Λατίνων; Πώς τους έπεισε να τον βοηθήσουν; Ποια ήταν τα αποτελέσματα των ενεργειών του;  

Ο Αλέξιος χρειαζόταν την βοήθεια των Λατίνων, γιατί συνειδητοποίησε ότι ήταν αδύνατον να αντιμετωπίσει μόνος του τους Τούρκους. Τους έπεισε στέλνοντας απεσταλμένους στον Πάπα της Ρώμης και τους άρχοντες της Δύσης, για να τους υπενθυμίσει ότι οι Τούρκοι έλεγχαν τα Ιεροσόλυμα και τους Αγίους Τόπους. Έτσι πολλές χιλιάδες Λατίνοι ξεκίνησαν για να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους Τούρκους. Τότε ο Αλέξιος βρήκε την ευκαιρία να εκστρατεύσει κι αυτός εναντίον των Τούρκων και να τους διώξει από τις βυζαντινές επαρχίες που είχαν καταλάβει στη Μικρά Ασία (=Ανατολή στο κείμενο).

27.Σελ. 60 (Η συμφωνία σταυροφόρων και Αγγέλων). Ποιες υποσχέσεις έδωσε η οικογένεια των Αγγέλων στους σταυροφόρους, αν οι τελευταίοι τους βοηθούσαν να πάρουν πίσω το θρόνο του Βυζαντίου;

Οι Άγγελοι υποσχέθηκαν στους σταυροφόρους: α) την υποταγή της Κωνσταντινούπολης στη Ρώμη, β) χρήματα και τρόφιμα γ) στρατιωτικό σώμα 10000 ανδρών με δικά τους έξοδα για ένα χρόνο.

28. Σελ. 63 (Η φραγκική καταπίεση στη Στερεά Ελλάδα). Με ποιες πράξεις ο Φράγκος ηγεμόνας καταπίεζε τους κατοίκους στα Σάλωνα; Ποιο περιστατικό προκάλεσε την έκρηξη οργής των κατοίκων; Πώς αντέδρασαν;

Ο Φράγκος ηγεμόνας ξεγύμνωνε, έδερνε και βασάνιζε με αγγαρείες και ταλαιπωρίες τους Σαλωνίτες. Όταν έμαθε ότι ο επίσκοπος Σεραφείμ είχε μια ωραία ανεψιά και πλούτη, προσπάθησε να του τα αρπάξει. Ο Σεραφείμ τότε ξεσήκωσε τους Σαλωνίτες και έστειλε μια επιστολή καλώντας τους Τούρκους να επέμβουν με το σκεπτικό ότι ήταν προτιμότερο να έχουν τους Τούρκους για αφέντες παρά τους Φράγκους.

29. Σελ. 63. Τι αρνητικό παρατήρησε ο Βατάτζης ότι έκαναν οι συμπατριώτες του; Με ποιο νόμο προσπάθησε να αντιμετωπίσει την κατάσταση;

Ο Βατάτζης παρατήρησε ότι οι κάτοικοι του βασιλείου του σπαταλούσαν τα χρήματά τους για να αγοράζουν ρούχα από το εξωτερικό. Έτσι εξέδωσε νόμο με τον οποίο απαγόρευε την αγορά ξένων ρούχων και υποχρέωνε τους Βυζαντινούς να αγοράζουν ρούχα που κατασκευάζονταν στο Βυζάντιο από βυζαντινούς υφαντουργούς.

30. Σελ. 65. Πώς δημιουργήθηκε ο στρατός των γενιτσάρων μέσω του παιδομαζώματος;

Οι Τούρκοι έκαναν επιδρομές και άρπαζαν τα μικρά αγόρια των χριστιανών. Στη συνέχεια τους μάθαιναν την τουρκική γλώσσα, τους έδιναν στρατιωτική εκπαίδευση και τους έκαναν μουσουλμάνους. Έτσι δημιουργήθηκε ο «νέος στρατός» των Τούρκων, οι γενίτσαροι.

31. Σελ. 67. Ποια πόλη αποκαλεί ο Φιλόθεος «Τρίτη Ρώμη»; Ποιες ήταν οι άλλες δύο Ρώμες; Τι προβλέπει για το παρόν και το μέλλον του ρωσικού κράτους;

Ο Φιλόθεος αποκαλεί Τρίτη Ρώμη την Μόσχα, τη νέα πρωτεύουσα των Ρώσων. Οι προηγούμενες δύο Ρώμες, που έπεσαν στα χέρια των απίστων, ήταν η Ρώμη της Ιταλίας και η Κωνσταντινούπολη. Ο Φιλόθεος θεωρεί ότι τώρα η Ρωσία είναι ο ισχυρότερος εκπρόσωπος της Ορθόδοξης πίστης σε όλη την Οικουμένη, ότι είναι ο κυρίαρχος όλων των χριστιανών και ότι δεν πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον τέταρτη Ρώμη.  

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΕΛ. 45-54

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΕΛ. 45-54

17.Σελ. 45 (Σικελιώτες στην Καλαβρία): Τι συνέπειες είχε η πείνα στους πολιορκημένους κατοίκους της Σικελίας; Πώς τους βοήθησε ο άγιος Σάββας;

Η πείνα ανάγκασε τους Σικελιώτες να καταφύγουν στον κανιβαλισμό και να τρων τις σάρκες των νεκρών συγγενών τους. Ο Άγιος Σάββας συγκέντρωσε ένα πλήθος κόσμου και τους οδήγησε πάνω από ερημικά βουνά στην ανατολική Σικελία και τους εγκατέστησε σε πολύ οχυρά κάστρα. Ο ίδιος με τους γονείς του διέσχισε τη θάλασσα και πέρασε απέναντι στην Καλαβρία.

18. Σελ. 48 (Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας): Τι περιουσιακά στοιχεία διέθετε ο Φιλάρετος;

Ο Φιλάρετος διέθετε α) ένα πλήθος από κοπάδια ζώων, β) μεγάλες εκτάσεις γης με άφθονο νερό για πότισμα, γ) υπηρέτες (ανθρώπινο κεφάλαιο), δ) πολλά πλούτη (χρήμα).

19. Σελ. 48 (Ο Φιλάρετος παραθέτει γεύμα στους βασιλικούς): Ποια στοιχεία του κειμένου δείχνουν τον πλούτο του Φιλάρετου;

α) Είναι σε θέση να φιλοξενήσει απεσταλμένους του αυτοκράτορα, β) διαθέτει πολυτελή αίθουσα για επίσημα δείπνα με έναν τεράστιο τραπέζι από χρυσό και ελεφαντόδοντο, γ) το γεύμα που παραθέτει είναι τόσο πλούσιο που ταιριάζει σε αυτοκράτορες.

20. Σελ. 51 (Νεαρά του Βασιλείου Β΄): Τι προέβλεπε η Νεαρά του Βασιλείου για τις περιουσίες που είχαν αρπάξει οι δυνατοί από τους φτωχούς;

Η Νεαρά εκδόθηκε το 996 και προέβλεπε ότι όσα κτήματα είχαν αρπάξει οι δυνατοί από τους φτωχούς από το 922 και μετά έπρεπε να τα επιστρέψουν στους ιδιοκτήτες τους, χωρίς να πάρουν αποζημίωση. Επιπλέον δεν είχαν το δικαίωμα να αποζημιωθούν ούτε για τα χρήματα που ξόδεψαν στο μεταξύ, για να βελτιώσουν τα χωράφια.

21. Σελ. 51 (Οφέλη από την ύπαρξη των μικροκαλλεργητών): α) Με ποιους τρόπους έβλαψαν οι δυνατοί τους φτωχούς; Ποια οφέλη έχει το κράτος από τους μικροκαλλιεργητές;

Οι δυνατοί έκαναν σε βάρος των φτωχών βίαιες επιθέσεις και διώξεις, τους επέβαλαν αγγαρείες και γενικά τους προκάλεσαν θλίψεις και στενοχώριες, βλάπτοντας το δημόσιος συμφέρον. Οι μικροκαλλιεργητές προσφέρουν στο κράτος φόρους και παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες. Γι’ αυτό και οι τοπικές αρχές πρέπει να τους προστατέψουν.

22. Σελ. 53 (Οι ξένοι και η διοίκηση του κράτους): Τι συμβουλές δίνει ο Κεκαυμένος στον αυτοκράτορα για το θέμα των ξένων;

Ο Κεκαυμένος προτείνει να μην απονέμει υψηλά αξιώματα στους ξένους ο αυτοκράτορας, επειδή με αυτό τον τρόπο θα προκαλέσει τη ζήλεια των ντόπιων Ρωμαίων υπηκόων του. Επίσης στις άλλες χώρες, αν μάθουν ότι ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου προτιμά να διορίζει ξένους, θα συμπεράνουν ότι στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν ικανοί άνθρωποι να αναλάβουν τα ίδια αξιώματα, επομένως ότι το κράτος είναι αδύναμο.

23. Σελ. 54 (Ο στρατός του Ρωμανού Δ΄ που ηττήθηκε στο Ματζικέρτ): Ποιες ήταν οι αιτίες της ήττας των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ από τους Τούρκους το 1071;

α) Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ΄ ο Διογένης ξεκίνησε βιαστικά για την εκστρατεία. β) Ο στρατός αποτελούνταν κυρίως από ξένους μισθοφόρους. γ) Αυτοί ήταν φτωχοί, αγχωμένοι και άοπλοι. δ) Οι στρατιώτες ήταν ανεκπαίδευτοι, απλήρωτοι και χωρίς προμήθειες. ε) Ήταν δειλοί και ανίκανοι. στ) Αντίθετα οι εχθροί ήταν τολμηροί, επίμονοι και έμπειροι στον πόλεμο.

        

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ -ΣΕΛΙΔΕΣ 7-44

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΩΝ ΠΗΓΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΕΛΙΔΕΣ 7-44

1.Σελ. 9: Η θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου (έναντι των ειδωλολατρών)

Από το κείμενο γίνεται φανερό ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε να προσβάλει τους ειδωλολατρικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας του. Αυτό αποδεικνύεται από τα εξής στοιχεία: α) Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. β) Διατήρησε το ανώτατο θρησκευτικό αξίωμα της ειδωλολατρικής θρησκείας σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. γ) Σεβάστηκε τον περσικό θεό Μίθρα, ο οποίος ταυτιζόταν με τον Ήλιο και τον Απόλλωνα και του οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία, αλλά και μεταξύ μελών της οικογένειάς του.

2.Σελ.11: (Ποιο ήταν το) Πρόγραμμα του αντιγερμανικού κόμματος

Τα μέλη του αντιγερμανικού κόμματος στην Κωνσταντινούπολη προτείνουν τα ακόλουθα μέτρα εναντίον των Γερμανών (Γότθων): α) Να μην χρησιμοποιούνται Γερμανοί στο στρατό, αλλά Ρωμαίοι γεωργοί που θα πολεμήσουν για τη γη τους. β) Να ξεσηκωθούν διάφορες ομάδες του λαού, που τώρα δεν ενδιαφέρονται για την τύχη του κράτους: φιλόσοφοι, βιοτέχνες, ο απλός λαός. δ) Οι Βυζαντινοί πρέπει να μάθουν να κερδίζουν τις στρατιωτικές νίκες μόνοι τους, χωρίς τη βοήθεια των βάρβαρων Γερμανών.

3.Σελ. 14: Πώς συμπεριφέρθηκαν Οι Χριστιανοί στα αρχαία μνημεία

Οι Χριστιανοί αρχικά, με την παρακίνηση κάποιων πολύ φανατικών μοναχών, έκαναν τα ακόλουθα εναντίον των ειδωλολατρών: α) έκλεισαν με τη βία τα ιερά των αρχαίων θεών. β) Απαγόρευσαν τη λατρεία προς τιμήν τους (φωτιές-θυσίες, θυμιάματα) γ) Κατέστρεψαν τους ναούς, τα αγάλματα, τους βωμούς. δ) Ανάγκασαν τους ειδωλολάτρες ιερείς να παρακολουθούν αβοήθητοι την καταστροφή ή τους σκότωναν.  

4.Σελ. 17: Ποια πράγματα ζητά ο Γελίμερος από τον Φάρα και για ποιο λόγο τα χρειάζεται;

Ο Γελίμερος ζητά μια κιθάρα, ένα καρβέλι ψωμί και ένα σφουγγάρι. Την κιθάρα την χρειαζόταν, επειδή ήταν καλός κιθαριστής, είχε συνθέσει ένα ωραίο τραγούδι και ήθελε να το εκτελέσει. Το ψωμί το χρειαζόταν, γιατί από τότε που ανέβηκε στο βουνό δεν είχε φάει ψημένο ψωμί. Το σφουγγάρι το χρειαζόταν για να πλύνει το μάτι του που είχε μολυνθεί από φλεγμονή εξαιτίας της απλυσιάς.

5.Σελ. 20: Ποια στοιχεία του κειμένου (Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της Ελληνικής) αποδεικνύουν τον σταδιακό εξελληνισμό του βυζαντινού κράτους;

α) Η λατινική αντικαθίσταται από την ελληνική γλώσσα, β) λατινικοί στρατιωτικοί όροι αντικαθίστανται από τους αντίστοιχους ελληνικούς, γ) η ονομασία «θέμα» για τις νέες επαρχίες ήταν ελληνική και συγγένευε με τη λέξη «θέση».

6.Σελ. 27: Πώς χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί το υγρό πυρ;

α) Εκτόξευαν με σιφώνια (σωλήνες) το υγρό πυρ από το πλοίο προς τους εχθρούς, β) το εκτόξευαν με χύτρες εναντίον των εχθρικών πλοίων, γ) το έριχναν εναντίον των εχθρών με μικρά αγγεία (χειροσιφώνια) που τα κρατούσαν οι στρατιώτες πίσω από τις ασπίδες τους.

7.Σελ. 30: Τι ζήτησε ο Μαμούν από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, ποια βιβλία του έστειλαν, τι έκανε με αυτά και ποιο ήταν το αποτέλεσμα των προσπαθειών του;

Ο Μαμούν ζήτησε από τους αυτοκράτορες να του στείλουν βιβλία των αρχαίων Ελλήνων, εκείνοι του έστειλαν τόμους του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα, του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Ευκλείδη, του Πτολεμαίου κ.ά. Ο Μαμούν έβαλε να τα μεταφράσουν στα Αραβικά, ενθάρρυνε τους υπηκόους του να τα μελετήσουν, με αποτέλεσμα στα χρόνια του να αναπτυχθεί η επιστημονική σκέψη.

8.Σελ. 34: Ποια ήταν τα επιχειρήματα των εικονομάχων;

α) Οι εικόνες είναι είδος ειδωλολατρίας, β) απαγορεύεται η προσκύνηση κατασκευασμάτων των ανθρώπινων χεριών, γ) δεν υπάρχει κάποια παράδοση της Εκκλησίας που να επιτρέπει τη λατρεία των εικόνων, δ) ο Θεός απαγορεύει την προσκύνησή τους.

9.Σελ. 34: Ποια ήταν τα επιχειρήματα των εικονολατρών σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό;

α) Οι Χριστιανοί λατρεύουν και τιμούν αντικείμενα όπως ο σταυρός και η λόγχη, με τα οποία βασανίστηκε ο Χριστός. Γιατί να μην τιμούν και τις εικόνες που είναι εντελώς αθώες; β) Όταν καταστρέφεται το ξύλο ενός σταυρού ή ενός εικονίσματος, οι πιστοί το πετάν στη φωτιά. Άρα δεν προσκυνούν το υλικό, το ξύλο, αλλά τη μορφή που εικονίζεται.  

10. Σελ. 36: (Λέων ο Φιλόσοφος και Μαγναύρα). Ποιος ήταν ο διευθυντής της Σχολής της Μαγναύρας, ποια μαθήματα διδάσκονταν και από ποιους; Ποια ήταν η δράση του Βάρδα και ποια τα αποτελέσματα αυτής της δράσης;

Διευθυντής της σχολής ήταν ο Λέων ο Φιλόσοφος. Διδάσκονταν η γεωμετρία από το Θεόδωρο, η αστρονομία από το Θεοδήγιο και η γραμματική από τον Κομητά. Ο Βάρδας έδινε χρήματα στη σχολή, επισκεπτόταν συχνά τους μαθητές, για να τους δώσει θάρρος να ασχοληθούν με ό,τι τους ενδιέφερε. Ως αποτέλεσμα η επιστήμη στην εποχή του σημείωσε μεγάλη πρόοδο.

11.Σελ. 36: Σε ποιες επιστήμες ξεχώριζε ο Φώτιος και ποιους συναγωνιζόταν στη γνώση; Ποιες ήταν οι αρετές του;

Ο Φώτιος είχε γνώσεις στη γραμματική, την ποίηση, τη ρητορική, τη φιλοσοφία, την ιατρική και άλλες επιστήμες, με αποτέλεσμα να συναγωνίζεται στη γνώση όχι μόνο του συγχρόνους του, αλλά και τους ίδιους τους αρχαίους. Οι αρετές του ήταν το ταλέντο, οι σπουδές, ο πλούτος που τον ξόδευε για να αγοράζει βιβλία, η φιλοδοξία να διαβάζει βιβλία, για να αποκτά γνώσεις.

12.Σελ. 39: (Η ανασκευή της θεωρίας των τριών γλωσσών) Ποια επιχειρήματα οι λατίνοι επίσκοποι χρησιμοποίησαν εναντίον του Κωνσταντίνου/Κύριλλου για τη μετάφραση της Αγίας Γραφής στη σλαβική γλώσσα και πώς τους απάντησε εκείνος;

Τα επιχειρήματα των λατίνων επισκόπων ήταν τα εξής: α) δεν υπήρχε καμιά παράδοση της Εκκλησίας που να δικαιώνει τον Κύριλλο, β) οι μόνες γλώσσες στις οποίες επιτρέπεται να δοξάζεται γραπτά ο Θεός είναι η Ελληνική. η Λατινική και η Εβραϊκή. Ο Κύριλλος τους απάντησε ότι όπως ο Θεός έδωσε τον ήλιο, τον αέρα και τη βροχή σε όλους τους ανθρώπους, έτσι έδωσε και σε κάθε λαό από μια γλώσσα για να τον δοξολογεί. Επομένως οι Σλάβοι έχουν το δικαίωμα να δοξάζουν το Θεό στη δική τους γλώσσα.

13.Σελ. 40: Ποιες αιρετικές απόψεις αποδίδει ο πατριάρχης Φώτιος στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία;

1) Η πρακτική της νηστείας του Σαββάτου, 2) η συντόμευση της Σαρακοστής κατά μια εβδομάδα, 3) η απαγόρευση στους ιερείς να παντρεύονται, 4) η άποψη ότι μόνο οι επίσκοποι μπορούν να τελούν το μυστήριο του χρίσματος, 5) η θεωρία της διπλής εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος (και από τον Πατέρα και από τον Υιό).

14.Σελ. 41: (Επιστολή του Φωκά στον χαλίφη): Ποια είναι τα σχέδια του Νικηφόρου Φωκά μετά τις πρώτες νίκες του εναντίον των Αράβων;

Ο Νικηφόρος Φωκάς ισχυρίζεται ότι σχεδιάζει σύντομα να καταλάβει την Αντιόχεια στη Συρία, την Αίγυπτο και τα πλούτη της και στη συνέχεια να κατακτήσει Ανατολή και Δύση, για να διαδώσει τον Χριστιανισμό.

15.Σελ. 41: (Η προσωπικότητα του Βασιλείου) Ποιες ενέργειες έκανε ο Βασίλειος πριν ξεκινήσει τις εκστρατείες του και ποια ήταν η κυριότερη πολεμική αρετή του;

Ο Βασίλειος α) καθάρισε το κράτος από τους βαρβάρους, β) κυριάρχησε στο εσωτερικό του κράτους, γ) περιόρισε τη δύναμη της αριστοκρατίας, δ) δημιούργησε μια ομάδα ικανών και έμπιστων συνεργατών. Η κυριότερη πολεμική αρετή του ήταν το πείσμα του να πετύχει τον σκοπό που είχε θέσει, πολεμώντας ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες.

16.Σελ. 44: Τι έκανε ο Ρώσος τσάρος Βλαδίμηρος για να πείσει τους Βυζαντινούς να του στείλουν ως νύφη την αδερφή του αυτοκράτορα και πώς αντέδρασαν οι Βυζαντινοί;

Ο Βλαδίμηρος κατέλαβε την βυζαντινή πόλη Χερσώνα και απειλούσε ότι θα καταστρέψει την Κωνσταντινούπολη. Οι Βυζαντινοί δέχτηκαν να στείλουν την Άννα, με την προϋπόθεση ο Βλαδίμηρος να βαφτιστεί χριστιανός, κάτι που ο Ρώσος τσάρος αποδέχτηκε.

Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως

Ιστορία Β -Σελ. 129-132 -Χρήσιμοι όροι και πρόσωπα για τη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία του 17ου και 18ου αιώνα (με αφορμή τις σελίδες 129-132)

Ιστορία Β -Χρήσιμοι όροι και πρόσωπα για τη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία του 17ου και 18ου αιώνα

(με αφορμή τις σελίδες 129-132)

Κλασικισμός-Νεοκλασικισμός: πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα που μιμούνται τα έργα της κλασικής αρχαιότητας. Δίνουν έμφαση στην αρμονία, την ισορροπία, στις σωστές αναλογίες και χρωματισμούς, στο υψηλό ήθος, στη λογική. Ο κλασικισμός κυριάρχησε κυρίως στη Γαλλία το 17ο αιώνα, ενώ ο νεοκλασικισμός εμφανίστηκε στα τέλη του 18ου στην Ιταλία και διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη.

Μπαρόκ: αποτελεί ένα είδος προέκτασης της αναγεννησιακής τέχνης. Χρησιμοποιεί τις καμπύλες, την πολυχρωμία, την κίνηση των μορφών και προσπαθεί να δώσει την αίσθηση του μεγαλείου. Γι’ αυτό χρησιμοποιήθηκε πολύ από την Καθολική Εκκλησία και τους ηγεμόνες.

Ροκοκό: Από το 1730 ως το 1780. Δίνει έμφαση στην χάρη, την κομψότητα, την ευχάριστη ή και ανέμελη ατμόσφαιρα, την άνεση και την πολυτελή διακόσμηση.

Ρομαντισμός: ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό ρεύμα του 1ου μισού του 19ου αιώνα. Δίνει έμφαση στα ανθρώπινα συναισθήματα αντί στην ανθρώπινη λογική, ενώ οι φόρμες των έργων έχουν μεγαλύτερη ελευθερία σε σχέση με τον κλασικισμό. Οι ρομαντικοί προσπαθούν να πετύχουν τη συγκίνηση μέσω της τέχνης.

Ορθολογισμός: φιλοσοφική θεωρία που δίνει έμφαση στη χρήση της λογικής για την ανακάλυψη και απόδειξη της αλήθειας. Θεμελιωτής του ήταν ο Γάλλος Ντεκάρτ (Καρτέσιος).

Εμπειρισμός: φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ως πηγή της γνώσης και κριτήριο της αλήθειας την εμπειρία. Ο εμπειρισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα επιστημονικά πειράματα. Σημαντικότερος εμπειριστής ο Άγγλος Τζον Λοκ.

Αιτιοκρατία (Ντετερμινισμός): η φιλοσοφική και επιστημονική θεωρία που δέχεται ότι όλα όσα συμβαίνουν στον φυσικό κόσμο έχουν κάποια λογική και επιστημονική αιτία και δεν οφείλονται στην παρέμβαση του Θεού. Μέγιστος εκπρόσωπος της αιτιοκρατίας ήταν ο μεγαλύτερος επιστήμονας της σύγχρονης Ευρώπης, ο Άγγλος Νεύτωνας (νόμος της βαρύτητας, θεωρία του φωτός, απειροστικός λογισμός)

Όπερα (ή λυρικό θέατρο ή μελόδραμα): μουσικό έργο που πλησιάζει προς το θέατρο. Συνδυάζει μουσική, χορό, σκηνική δράση των ηθοποιών, ποίηση, σκηνικά, κοστούμια. Συνήθως έχει μυθολογικό ή ιστορικό περιεχόμενο.

Ορατόριο: μουσικό έργο που μοιάζει με την όπερα (χωρίς όμως σκηνική δράση), αλλά έχει συνήθως θρησκευτικό περιεχόμενο.

Σπουδαίοι μουσικοί: Βιβάλντι, Μπαχ, Μπετόβεν, Μότσαρτ. Χαίντελ.

Διαφωτισμός: πνευματικό κίνημα του 18ου αιώνα με κέντρο τη Γαλλία που πίστευε στη δυνατότητα του ανθρώπου για απεριόριστη πρόοδο, στη δύναμη της επιστήμης και της λογικής, στην ανάγκη για κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αλλαγές, με σκοπό τη βελτίωση της ζωής όλων των ανθρώπων. Οι Διαφωτιστές πίστευαν στην αξία της ελευθερίας της σκέψης και του λόγου, στην ισότητα και τη δημοκρατία, γι’ αυτό και ήρθαν σε σύγκρουση με την Καθολική Εκκλησία, τους βασιλιάδες και τους αριστοκράτες. Σημαντικότεροι Διαφωτιστές: Βολταίρος, Ρουσσώ, Μοντεσκιέ, Ντιντερό.  

Αμερικανική Επανάσταση: Έγινε το 1776. Στηρίχτηκε στις ιδέες του Διαφωτισμού. Μ’ αυτήν οι ΗΠΑ απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από την Αγγλία.

Γαλλική Επανάσταση: 1789. Η σημαντικότερη πολιτική επανάσταση στην ιστορία της νεότερης Ευρώπης. Μ’ αυτήν ανατράπηκε η βασιλεία και το πολίτευμα έγινε δημοκρατία. Αν και τα πολιτικά της αποτελέσματα ήταν προσωρινά, αφού η βασιλεία επανήρθε, όμως ενέπνευσε τον αγώνα πολλών λαών, ανάμεσά τους και την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Έθνος-Κράτος: ένα κράτος του οποίου τα όρια ταυτίζονται με τις περιοχές όπου κατοικεί ένα έθνος ονομάζεται έθνος-κράτος. Τα περισσότερα σύγχρονα κράτη ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία. Τα έθνη-κράτη προέκυψαν ιστορικά είτε από τη συνένωση μικρότερων κρατιδίων που είχαν συγγενικό πολιτισμό και γλώσσα (π.χ. Γερμανία), είτε από τη διάλυση πολυεθνικών αυτοκρατοριών (π.χ. τα βαλκανικά έθνη-κράτη προέκυψαν από τη διάλυση της Οθωμανική Αυτοκρατορίας).  

Κυριότερα είδη πολιτευμάτων στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία:

Πολίτευμα ονομάζουμε (πολύ) συνοπτικά τον τρόπο με τον οποίο κυβερνάται ένα κράτος.

Απόλυτη Μοναρχία: ο βασιλιάς, ο μονάρχης, έχει την απόλυτη εξουσία.

Συνταγματική μοναρχία: ο βασιλιάς έχει μεγάλη εξουσία, η οποία όμως περιορίζεται από το σύνταγμα (= ο βασικός νόμος ενός κράτους, τον οποίο δεν πρέπει να παραβιάζουν οι υπόλοιποι νόμοι), το οποίο πρέπει να σέβεται.

Βασιλευόμενη Δημοκρατία: το πολίτευμα είναι δημοκρατικό και ο βασιλιάς έχει συνήθως διακοσμητικό χαρακτήρα (π.χ. Αγγλία, Ισπανία).

Προεδρική Δημοκρατία: Δεν υπάρχει βασιλιάς. Ανώτερος άρχοντας του κράτος είναι ο εκλεγμένος από λαό πρόεδρος που έχει την ουσιαστική εξουσία (π.χ. Γαλλία).

Προεδρευόμενη Δημοκρατία: Ανώτερος άρχοντας είναι ο πρόεδρος, αλλά έχει διακοσμητικό χαρακτήρα. Την ουσιαστική εξουσία ασκεί ο εκλεγμένος πρωθυπουργός (π.χ. Ελλάδα, Γερμανία). 

Κλασικισμός

Μπαρόκ

Ροκοκό

Ρομαντισμός

Ιστορία Β -Σελ. 124-128 -Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις από το 15ο ως το 18ο αιώνα (σελ. 124-128)

Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις από το 15ο ως το 18ο αιώνα (σελ. 124-128)

1.Πολιτικές εξελίξεις

Οι βασιλιάδες, με τη βοήθεια των αστών, προσπαθούν να περιορίσουν τη δύναμη των φεουδαρχών και να δημιουργήσουν ενιαία και ομοιογενή κράτη (έθνη-κράτη), καταργώντας τα μικρότερα φεουδαρχικά κρατίδια. Η ενίσχυση της βασιλικής εξουσίας από τον 16ο αιώνα οδηγεί στην απόλυτη μοναρχία ή απολυταρχία, στην οποία ο βασιλιάς έχει απόλυτη εξουσία, δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν για τις πράξεις του και θεωρεί τον εαυτό του αντιπρόσωπο του Θεού πάνω στη γη. Η απόλυτη όμως κυριαρχία του βασιλιά τελικά πλήττει τα συμφέροντα όλων, αριστοκρατών, αστών και λαού. Έτσι δημιουργείται μια αντίδραση, η οποία παίρνει έντονη μορφή κυρίως στην Αγγλία και τη Γαλλία. Στην Αγγλία έχουμε την Ένδοξη Επανάσταση (1688) και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (1689), με τις οποίες η αστική τάξη περιορίζει τη δύναμη του βασιλιά, αναγκάζοντάς τον να σέβεται το σύνταγμα της χώρας (συνταγματική μοναρχία) και τη Βουλή (κοινοβουλευτισμός). Στη Γαλλία δημιουργείται το κίνημα του Διαφωτισμού (1688-1789), το οποίο πιστεύει στην ελευθερία και τη δημοκρατία και το οποίο τελικά οδηγεί στη Γαλλική Επανάσταση (1789) και στην ανατροπή της βασιλείας.

            Στις σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών παρατηρείται έντονος ανταγωνισμός. Έτσι ξεσπούν πολλοί πόλεμοι μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, κυρίως ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία. Στο μεταξύ οι Τούρκοι, μετά την άλωση της Πόλης το 1453, επεκτείνονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Πολιορκούν την Βιέννη (Αυστρία) το 1683, αλλά αποτυγχάνουν. Από τότε η δύναμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνεχώς εξασθενεί. Οι ευρωπαϊκές χώρες αναγκάζουν τους Τούρκους να υπογράψουν προνομιακές εμπορικές συμφωνίες, τις Διομολογήσεις, οι οποίες σταδιακά δίνουν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους Ευρωπαίους. Παράλληλα οι Τούρκοι έχουν πια να αντιμετωπίσουν μια νέα ανερχόμενη δύναμη, τη Ρωσία, η οποία επιδιώκει να επεμβαίνει συνεχώς με αφορμή την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.    

2.Οικονομικές εξελίξεις

Στον εμπορικό τομέα κυριαρχεί το λεγόμενο τριγωνικό εμπόριο, που ονομάζεται έτσι, επειδή γίνεται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους: Ευρώπη, Αφρική, Αμερική. Μεταξύ όμως των ευρωπαϊκών χωρών το εμπόριο είναι περιορισμένο λόγω του μερκαντιλισμού ή προστατευτισμού, ο οποίος ενθαρρύνει τις εξαγωγές, αλλά αποθαρρύνει τις εισαγωγές επιβάλλοντας μεγάλους φόρους στα εισαγόμενα προϊόντα. Από το 18ο αιώνα η πολιτική αυτή σταδιακά εγκαταλείπεται με την επικράτηση των ιδεών του Διαφωτισμού, ο οποίος ζητούσε το εμπόριο να διεξάγεται ελεύθερα (οικονομικός φιλελευθερισμός). Παράλληλα πρώτα στην Αγγλία από τα μέσα του 18ου αιώνα έχουμε τη λεγόμενη Βιομηχανική Επανάσταση. Χαρακτηριστικά της είναι η εκμηχάνιση (χρήση των μηχανών), η χρήση της δύναμης του ατμού και του άνθρακα για την παραγωγή κίνησης και ενέργειας, η γιγάντωση των επιχειρήσεων, η οποία μετατρέπει τις μικρές οικογενειακές βιοτεχνίες σε βιομηχανίες που παράγουν μαζικά τα προϊόντα.

3.Κοινωνικές εξελίξεις

Στην κοινωνία υπάρχουν μεγάλες οικονομικές ανισότητες: η ανώτερη τάξη (αριστοκρατία) εξακολουθεί να είναι πλούσια, ενώ και η θέση της μεσαίας τάξης, δηλαδή των αστών (έμποροι, βιομήχανοι, πλοιοκτήτες, τραπεζίτες), ενισχύεται ραγδαία, ώσπου στο τέλος κυριαρχούν. Η κατώτερη τάξη (εργάτες, αγρότες, τεχνίτες των πόλεων) ζει μέσα στη φτώχεια.   

Ιστορία Β- 120-123 -Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση

Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση (σελ. 120-123)

1.Η κρίση στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

 Στο τέλος του Μεσαίωνα η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία βρίσκεται σε κρίση. Αίτια της κρίσης είναι: α) Η ηθική διαφθορά του κλήρου. β) Οι ανώτεροι κληρικοί ζουν στην πολυτέλεια και δεν ενδιαφέρονται για τους πιστούς. γ) Ο κατώτερος κλήρος ζούσε στην αμάθεια. δ) Συνεχείς πόλεμοι, επιδημίες και προφητείες για το τέλος του κόσμου τρομάζουν τον κόσμο. ε) Η πνευματική καθοδήγηση λείπει κι έτσι οι πιστοί βρίσκονται σε σύγχυση και αγωνία για το θάνατο και τη σωτηρία της ψυχής. στ) Η Εκκλησία εκμεταλλεύεται το φόβο τους και εκδίδει συγχωροχάρτια  (έγγραφα άφεσης αμαρτιών).

2.Η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση

Στη Γερμανία ο μοναχός και θεολόγος Μαρτίνος Λούθηρος αντέδρασε στα συγχωροχάρτια. Το 1517 θυροκόλλησε σε ναό της Βιτεμβέργης ένα κατάλογο με 95 θέσεις, με τις οποίες καταδίκαζε τα συγχωροχάρτια και υποστήριζε τις δικές του απόψεις για τη θρησκεία. Ο Πάπας τον αφόρισε, αλλά ο Λούθηρος έκαψε το έγγραφο του αφορισμού δημόσια. Ο Λούθηρος υποστήριζε ότι μόνο με την πίστη μπορεί κανείς να σώσει την ψυχή του. Η διδασκαλία του (Λουθηρανισμός) διαδόθηκε πολύ γρήγορα στη Γερμανία. Ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε’ τον έθεσε εκτός νόμου και καταδίκασε τη διδασκαλία του. Οι οπαδοί του Λούθηρου και οι Γερμανοί ηγεμόνες που τον υποστήριζαν διαμαρτυρήθηκαν και γι’ αυτό ονομάστηκαν Διαμαρτυρόμενοι ή Προτεστάντες (< λατινικό protestor = διαμαρτύρομαι). Ο πόλεμος μεταξύ προτεσταντών και αυτοκράτορα τερματίστηκε με την Ειρήνη της Αυγούστας (1555).Με αυτή αναγνωρίσθηκε η νομιμότητα του Λουθηρανισμού και το δικαίωμα του κάθε ηγεμόνα να επιβάλει στους υπηκόους του το δόγμα που επιθυμούσε. Έτσι η Γερμανία διαιρέθηκε σε κράτη Ρωμαιοκαθολικά και Προτεσταντικά. Η Μεταρρύθμιση διαδόθηκε γρήγορα και σε άλλες χώρες προκαλώντας την αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Αποκορύφωμα των συγκρούσεων η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου στο Παρίσι (24 Αυγούστου 1572), δηλαδή ο σφαγιασμός δύο χιλιάδων Γάλλων Καλβινιστών, οπαδών του Γάλλου προτεστάντη Καλβίνου. Με το Διάταγμα της Νάντης (1598) αποκαθίσταται η θρησκευτική γαλήνη, αφού αναγνωρίζεται στους καλβινιστές το δικαίωμα άσκησης της λατρείας τους με προϋποθέσεις.

3.Η αντίδραση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας

α) Αναδιοργανώνει τα μοναχικά τάγματα και ιδρύει νέα για τη διάδοση του Ρωμαιοκαθολικισμού. β) Ιδρύει και διαχειρίζεται εκπαιδευτικά ιδρύματα, για να ελέγχει τη γνώση. γ) Ενισχύει την Ιερά Εξέταση. δ) Χαρακτηρίζει βιβλία που δεν της αρέσουν ως απαγορευμένα για τους πιστούς. δ) Χτίζει καινούργιους επιβλητικούς ναούς, για να δείξει τη δύναμή της. ε) Ενισχύει τη λατρεία της Θεοτόκου και πολλαπλασιάζει τις εικόνες και τις τελετές, για να διεγείρει την ευαισθησία των πιστών.

4.Η Ευρώπη μετά τη Μεταρρύθμιση

Η Ευρώπη μετά τη Μεταρρύθμιση είναι πια πνευματικά διαιρεμένη σε τρεις μεγάλους κλάδους του Χριστιανισμού: α) Ο Προτεσταντισμός κυριάρχησε στη Βόρεια Ευρώπη. β) Ο Ρωμαιοκαθολικισμός στη Νότια Ευρώπη. γ) Η Ορθοδοξία στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και τη Ρωσία.  

Ιστορία Β- 113-119-Αναγέννηση και Ανθρωπισμός. Δεύτερο Μέρος.

Αναγέννηση και Ανθρωπισμός (σελ. 113-119). Δεύτερο Μέρος.

1.Γράμματα

Στα Γράμματα έχουμε μεγάλη λογοτεχνική ανανέωση με τη χρήση των εθνικών γλωσσών και τον εμπλουτισμό της θεματολογίας. Σπουδαίοι συγγραφείς του 16ου αιώνα: ο Ισπανός Θερβάντες με το περίφημο μυθιστόρημά του Δον Κιχώτης και ο μεγαλύτερος θεατρικός συγγραφέας της νεότερης Ευρώπης, ο Άγγλος Ουίλλιαμ Σαίξπηρ με τα αριστουργήματά του Άμλετ, Μάκβεθ, Οθέλλος. Εδώ πρέπει να προστεθεί ο Ιταλός Μακιαβέλλι με το έργο του Ηγεμόνας, στο οποίο αναλύει πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένας βασιλιάς, για να διατηρήσει  την εξουσία του. Περίφημη είναι η φράση του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», δηλαδή προκειμένου να επιτύχεις το σκοπό σου δεν πρέπει να διστάσεις να χρησιμοποιήσεις κάθε τρόπο, ακόμη και άδικο.

2.Επιστήμη

Οι Ανακαλύψεις πλούτισαν την επιστημονική γνώση και δημιούργησαν ερωτήματα για τη γη, τον άνθρωπο, το Σύμπαν. Σπουδαίοι επιστήμονες: ο Πολωνός Κοπέρνικος (ηλιοκεντρική θεωρία), ο Γερμανός Κέπλερ (νόμοι της κίνησης των πλανητών γύρω από τον ήλιο), ο Ιταλός Γαλιλαίος (μελέτη των νόμων της κίνησης, και της βαρύτητας, οπτική, χρήση του τηλεσκοπίου).

3.Τέχνη

Η τέχνη της περιόδου αποτυπώνει όσο τίποτε άλλο την ιδεολογία της Αναγέννησης. Στην αρχιτεκτονική υπάρχει έντονη επιρροή από την αρχαιότητα στα σχέδια των κτιρίων και στις διακοσμητικές λεπτομέρειες. Η γλυπτική και η ζωγραφική α) απεικονίζουν πια γυμνό το ανθρώπινο σώμα, β) εμπνέονται από μύθους της αρχαιότητας, αλλά και της Βίβλου, γ) χρησιμοποιούν την προοπτική (=ψευδαίσθηση του βάθους) και τη φωτοσκίαση Σπουδαίοι καλλιτέχνες:

α) οι Ιταλοί ζωγράφοι Μποτιτσέλι (Αναδυομένη), Τισιάνο (Αφροδίτη), Ραφαήλ (Η Σχολή των Αθηνών)

β) ο Ιταλός Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Είναι ταυτόχρονα ζωγράφος, αρχιτέκτονας, μηχανικός, εφευρέτης, ενσαρκώνοντας έτσι τον οικουμενικό άνθρωπο. Διασημότερο έργο του η Μόνα Λίζα ή Τζοκόντα.

γ) ο Ιταλός Μιχαήλ Άγγελος. Ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής (έγραψε Σονέτα). Το πιο διάσημο έργο του είναι η ζωγραφική διακόσμηση της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό με βιβλικά θέματα, καθώς και το άγαλμα του Δαβίδ.

δ) ο Έλληνας ζωγράφος από την Κρήτη Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός ως Ελ Γκρέκο, ο οποίος έζησε στο Τολέδο της Ισπανίας.

Στη Μουσική εμφανίζεται το κοντσέρτο (μουσική σύνθεση για σολίστ και ορχήστρα) και η συμφωνία (εκτενής σύνθεση για ορχήστρα).

1.Μποτιτσέλι, Αναδυομένη

2.Μποτιτσέλι, λεπτομέρεια από το πρόσωπο της Αφροδίτης

2.Τισιάνο, Αφροδίτη του Ουρμπίνο

Ραφαήλ, Η σχολή των Αθηνών

Ραφαήλ. Η Σχολή των Αθηνών, λεπτομέρεια: Πλάτων και Αριστοτέλης

Ραφαήλ, Εικόνα ενός αγγέλου

Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Τζοκόντα

Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Οι ανθρώπινες αναλογίες

Μιχαήλ Άγγελος. Η δημιουργία του Αδάμ 

Μιχαήλ Άγγελος. Η Παναγία

Μιχαήλ Άγγελος, Δαβίδ

Πίνακες του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου

Ιστορία Β -Σελ. 113-119 -Αναγέννηση και Ανθρωπισμός. Πρώτο Μέρος.

Αναγέννηση και Ανθρωπισμός (σελ. 113-119). Πρώτο Μέρος.

1.Τι είναι η Αναγέννηση και τι την προετοίμασε

Αναγέννηση είναι το καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα που εκδηλώθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τον 15ο και 16ο αιώνα παράλληλα με τις Ανακαλύψεις. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας, με σκοπό τη θεμελίωση ενός καινούργιου κόσμου. Στην προετοιμασία της Αναγέννησης συνέβαλαν α) η στροφή του ενδιαφέροντος της Δύσης για την Ανατολή από τις Σταυροφορίες και μετά, και β) η άνοδος της νέας αστικής τάξης.

2.Η νέα αντίληψη για τη ζωή και τον κόσμο

Ο άνθρωπος διαμορφώνει μια νέα αντίληψη για τον κόσμο που στηρίζεται στην κριτική σκέψη, στην εξέλιξη, στις επιστήμες και στην ιδέα της προόδου. Ενώ ο Μεσαίωνας περιφρονούσε την παρούσα ζωή, τις απολαύσεις της και ήταν στραμμένος προς τη μετά θάνατον ζωή και τη σωτηρία της ψυχής, τώρα ο ίδιος ο άνθρωπος και το σώμα του, η επίγεια ζωή, η ομορφιά γίνεται το επίκεντρο της παρατήρησης των λογίων, των σοφών και των καλλιτεχνών.

3.Από πού ξεκίνησε η Αναγέννηση

Κοιτίδα των πολιτιστικών εξελίξεων είναι οι οικονομικά ακμαίες πόλεις της Ιταλίας (Φλωρεντία, Ρώμη, Βενετία, Μιλάνο). Τις πνευματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες ενθαρρύνουν φωτισμένοι «μαικήνες» (ηγεμόνες, πάπες ή εύποροι αστοί).

4.Τι είναι ο Ανθρωπισμός

Ο  Ανθρωπισμός είναι η στροφή προς τη βαθύτερη γνώση της αρχαιότητας στην οποία στράφηκε ο άνθρωπος της Αναγέννησης, στην προσπάθειά του να εκφράσει τις νέες αξίες.

Οι Ανθρωπιστές ταξίδευαν σε όλη την Ευρώπη για να διαδώσουν τις νέες ιδέες, δημιουργώντας έτσι ένα δίκτυο σχέσεων και πολιτισμού που ονομάστηκε Πολιτεία των Γραμμάτων. Γράφουν στα Λατινικά, αλλά σταδιακά αρχίζουν να υπερασπίζονται τις εθνικές γλώσσες και να συνθέτουν έργα τους σε αυτές. Οι Ανθρωπιστές, αν και έχουν βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, α) επικρίνουν τις μεσαιωνικές αντιλήψεις, β) καταδικάζουν τις καταχρήσεις της Καθολικής Εκκλησίας, γ) αγωνίζονται για μια καλύτερη κοινωνία, δ) μάχονται για την ειρήνη, την ισότητα, την παιδεία, την ανεκτικότητα απέναντι στη διαφορετική άποψη.

5.Ο Οικουμενικός Άνθρωπος των Ανθρωπιστών

Ο Οικουμενικός Άνθρωπος (homo universalis) είναι ένας νέος τύπος ανθρώπου που επιχειρούν να διαμορφώσουν οι Ανθρωπιστές. Χαρακτηριστικά του η πολυδιάστατη προσωπικότητα, με ολοκληρωμένα πνευματικά, σωματικά και ψυχικά χαρίσματα, αλλά και η δυνατότητά του να διαμορφώνει μόνος τη μοίρα του μέσω της γνώσης. Κλειδί θεωρούν την παιδεία. Έτσι ιδρύονται πολλά πνευματικά ιδρύματα, με προγράμματα σπουδών που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα μαθημάτων, ώστε οι μαθητές να αποκτούν συνολική μόρφωση.

6.Η συμβολή των Ελλήνων λογίων

Η Συμβολή των Ελλήνων λογίων ήταν πολύ σημαντική για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Οι λόγιοι κατέφυγαν στη Δύση πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και βοήθησαν στη διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών, την έκδοση αρχαίων ελληνικών κειμένων, αλλά και στη συλλογή αρχαίων χειρογράφων. Ξεχωρίζουν ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων και ο επίσκοπος Βησσαρίων.

7.Η εφεύρεση της τυπογραφίας  

Η Τυπογραφία εφευρέθηκε γύρω στο 1450 από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο από τη Μαγεντία της Γερμανίας.  Η χρήση κινητών μεταλλικών στοιχείων στην εκτύπωση των βιβλίων βοήθησε στη διάδοση του τυπωμένου βιβλίου, το οποίο είναι πλέον φθηνότερο από τα χειρόγραφα και παράγεται σε μεγαλύτερες ποσότητες, άρα μπορούν να το διαβάσουν περισσότεροι. Η διάδοση του βιβλίου βοήθησε στην ταχεία διάδοση των ιδεών του Ανθρωπισμού και της Αναγέννησης.

Ιστορία Β -Οι ανακαλύψεις (σελ. 110-112)

ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ (σελ. 110-112)

1.Τα κίνητρα και οι προϋποθέσεις των ανακαλύψεων

α) Από το τέλος του Μεσαίωνα Ευρωπαίοι έμποροι αναζητούν χρυσό, μπαχαρικά και αρώματα στην Ανατολή, μέσω του χερσαίου δρόμου του μεταξιού. Ο Ιταλός Μάρκο Πόλο διασχίζει την Ασία και φτάνει ως την Κίνα στα τέλη του 13ου αιώνα.

β) Η αποκοπή αυτού του δρόμου από τους Άραβες και τους Οθωμανούς οδηγεί τους Ευρωπαίους σε αναζήτηση θαλάσσιων δρόμων για τις αγορές της Ανατολής (οικονομικά κίνητρα).

γ) Στην αναζήτηση συμβάλλουν επίσης:

- Οι φιλοδοξίες ηγεμόνων για πλούτη, δύναμη και νέα εδάφη (πολιτικά κίνητρα).

- Η προσπάθεια για διάδοση του Χριστιανισμού (θρησκευτικά κίνητρα).

- Η επιθυμία του ανθρώπου για γνώση (επιστημονικά κίνητρα).

δ) Από το 13ο αιώνα τα ταξίδια γίνονται πιο εύκολα χάρη σε μια σειρά από νέα τεχνικά μέσα όπως η πυξίδα, ο αστρολάβος (προσδιορίζει το γεωγραφικό πλάτος με βάση τα άστρα), οι πορτολάνοι (ναυτικοί χάρτες), αλλά και η κατασκευή της καραβέλας, ενός μεγάλου πλοίου που συνδυάζει χωρητικότητα, ταχύτητα και ασφάλεια. Σημαντικά συνέβαλε και η αντίληψη για τη σφαιρικότητα της γης.

2.Τα εξερευνητικά ταξίδια

α) Οι Πορτογάλοι πλέουν γύρω από την Αφρική για να ανακαλύψουν το δρόμο για τις Ινδίες. Μετά από πολλές αποστολές, το 1498 ο Βάσκο ντε Γκάμα έφθασε στην Καλκούτα των Ινδιών.

β) Ο Χριστόφορος Κολόμβος, γενοβέζος θαλασσοπόρος, σίγουρος ότι η γη είναι σφαιρική, ταξιδεύει στην υπηρεσία του βασιλιά της Ισπανίας δυτικά για να ανακαλύψει τις δυτικές Ινδίες. Αντί για τις Ινδίες στα τέσσερα ταξίδια του (1492-1504) ανακαλύπτει νησιωτικές και ηπειρωτικές περιοχές της κεντρικής Αμερικής. Ο ίδιος όμως πιστεύει ότι έχει ανακαλύψει τις δυτικές Ινδίες ως το θάνατό του. Με τη χαρτογράφηση της Αμερικής από τον Αμέρικο Βεσπούτσι κατανοούν όλοι ότι πρόκειται για νέα ήπειρο.

γ) Ο πρώτος περίπλους της γης, που αποδεικνύει περίτρανα τη σφαιρικότητά της, γίνεται από τον Πορτογάλο θαλασσοπόρο Φερδινάνδο Μαγγελάνο, στην υπηρεσία του βασιλιά της Ισπανίας (1519-1522).

3.Η γέννηση ενός Νέου Κόσμου

α) Οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί κατέκτησαν με τη βία τις περιοχές που ανακάλυψαν.

β) Οι Ισπανοί κατέστρεψαν με σκληρότητα τους προκολομβιανούς πολιτισμούς (Μάγια, Αζτέκοι, Ίνκας κ.ά.) της κεντρικής και νότιας Αμερικής.

γ) Μετέτρεψαν τις νέες περιοχές σε αποικίες και τις μοίρασαν μεταξύ τους με τη Συνθήκη της Τορνεζίλας (1494).

δ) Τις δυο αποικιακές αυτοκρατορίες που δημιούργησαν  ζήλεψαν σταδιακά και άλλες δυνάμεις, όπως η Ολλανδία, η Αγγλία, η Γαλλία, από τον 16ο αιώνα, με αποτέλεσμα μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

4.Η Ευρώπη και ο Νέος Κόσμος

α)Το κέντρο της Ευρωπαϊκής οικονομίας μετατοπίζεται από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό και τη Βόρεια θάλασσα, όπου κατέληγαν οι νέοι θαλάσσιοι δρόμοι.

β) Νέα λιμάνια (Σεβίλλη, Λισσαβόνα, Αμβέρσα) γίνονται σπουδαιότερα από τα παλιά λιμάνια της Βενετίας και της Γένοβας.

γ) Η εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων δημιουργεί εμπορικές και τραπεζικές δραστηριότητες προς όφελος της αστικής τάξης.

δ) Η επαφή με νέους, άγνωστους πολιτισμούς κλονίζει τις παραδοσιακές αξίες.

ε) Ευνοείται η ανάπτυξη επιστημών όπως η γεωγραφία, αστρονομία, ζωολογία, βοτανική, εθνολογία κ.ά.

5.Επιπτώσεις για τους λαούς των νέων χωρών

α) Οι Ευρωπαίοι εκμεταλλεύτηκαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές σε βάρος των ντόπιων πληθυσμών.

β) Επιβάλλεται η αρχή των άνισων ανταλλαγών (π.χ. καθρεφτάκια και χάντρες για χρυσάφι, ασήμι και αγροτικά προϊόντα).

γ) Θεώρησαν τους λαούς των κατακτημένων χωρών κατώτερους και αντικείμενο εκμετάλλευσης.

δ) Γεννήθηκε στις περιοχές αυτές η δουλεία, η αποικιοκρατία και οι συνέπειες της υπανάπτυξης των χωρών αυτών φθάνουν ως τις μέρες μας.

Πορτολάνος

Αστρολάβος

Μάρκο Πόλο

Κολόμβος

Βάσκο ντε Γκάμα

Μαγγελάνος

Προκολομβιανοί Πολιτισμοί

Μάγια-Αζτέκοι-Ίνκας (Κεντρική και Νότια Αμερική)

Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής